ساختارشناسی لایهچینی آرایههای طلاکاری کلیساهای وانک و بیتلحم اصفهان

​اوج استفاده از لایهچینی، که بهعنوان یک فن وابسته به طلاکاری شناخته میشود، در ایران مربوط به دورهی صفوی است. عموما هدف از اجرای لایهچینی، ایجاد یک سطح برجسته برای اجرای آرایهی طلاکاریست. کلیسای بیتلحم یا بیدخم و کلیسای جامع وانک یا سنسور، دو کلیسای مربوط به دورهی صفوی مورد بررسی در این پژوهش، از مشهورترین کلیساهای ارمنیان جلفای نو در اصفهان هستند که دارای لایهچینی و آرایهی طلاکاری هستند. ناشناخته بودن مواد تشکیلدهندهی ساختار این آرایهها و وجود ابهام در روش اجرا و فن اجرایی لایهچینیها و آرایههای طلاکاری کلیساهای ارامنه مسالهی اصلی این پژوهش است. پژوهش حاضر، با بهره جستن از روشهای پیرولیز-کروماتوگرافیگازی- طیفسنجی جرمی (Py-GC-MS) و کروماتوگرافیگازی- طیفسنجی جرمی  (GC/MS) به شناسایی و بررسی ساختار بست و چسب مورد استفاده در آرایههای لایهچینی و طلاکاری این دو کلیسا پرداختهاست. همچنین در این مقاله با استفاده از پراشسنجی پرتو ایکس (XRD) و طیفسنجی انرژی پرتو ایکس پراکندهشده (EDX)  در کنار میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) به بررسی ساختار بلوری ترکیبات معدنی و همچنین شناسایی مواد معدنی موجود در ساختار این آرایهها پرداخته شدهاست. سپس با مقایسهی نتایج حاصل از این پژوهش، با نتایج مربوط به بررسیهای انجامیافته بر روی لایهچینیهای بناهای عالیقاپو، هشتبهشت و چهلستون اصفهان، در صدد رسیدن به یک نتیجهگیری کلی در مورد آرایههای لایهچینی و طلاکاری مربوط به دورهی صفوی اصفهان بوده است. نتایج حاصل از آنالیز، سریشم بودن بست در ترکیبات معدنی لایهچینیهای کلیساهای وانک و بیتلحم را اثبات نمود، همچنین بخش معدنی آرایههای لایهچینی از ترکیب گچ و یک نوع رس حاوی کوارتز و غنی از اکسید آهن (گل ارمنی) تشکیل شدهاست. با توجه به نتایج، روغن بزرک بهعنوان چسب مورد استفاده برای چسباندن ورقهی طلا شناسایی شد.

Keywords:

Vank , Bethlehem , Pastiglia , Gilding , Safavid , کلیسای وانک , کلیسای بیتلحم , لایهچینی , طلاکاری , صفوی