بررسی صفات مورفوفیزیولوژیکی و کیفی ارقام کلزا در پاسخ به رژیمهای مختلف آبیاری در منطقه ورامین

چکیده مقدمه: با توجه به افزایش جمعیت کشور و افزایش مصرف سرانه روغن و از طرفی جایگاه کلزا در الگوی تناوبی و سازگاری مناسب با شرایط آب و هوایی کشور، اهمیت توسعه سطح زیرکشت کلزا روز به روز افزون می­گردد. بنابراین، بررسی مسائل و مشکلات زراعی آن ضروری به­نظر می­رسد. از دیدگاه متخصصان کشاورزی، شاخص­های متعددی برای ارزیابی میزان پیشرفت کشاورزی ارائه شده است؛ ولی عاملی که از آن اخیرا به­عنوان شاخصی مناسب برای ارزیابی مدیریت زراعی هر کشور و یا حتی هر مزرعه استفاده میشود، میزان توجه به ارقام کلزا است. کلزا یکی از مهم­ترین دانه­های روغنی دنیا است که اخیرا در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و سطح زیرکشت آن به سرعت رو به افزایش است. علاوهبر کارآیی بالا و کیفیت روغن مطلوب در کلزا، کنجاله آن نیز، منبع پروتئینی بسیار مناسبی می­باشد. اگرچه کارآیی بالای روغن آن یکی از ویژگیهای این محصول محسوب می­گردد، ولی حضور ارقام نامناسب با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه جهت کشت، بهدلیل رقابت شدید سر منابع باعث کاهش عملکرد و کیفیت روغن خوراکی حاصل از این محصول می­گردد. در این بین، با توجه به گرم شدن کره زمین و به تبع آن توسعه خشکسالی به­ویژه در مناطق گرم و خشک جهان از جمله؛ ایران، برنامهریزی و تحقیقات در زمینه تنش خشکی به­عنوان مهم­ترین تنش محیطی در اولویت خاصی قرار دارد. مواد و روشها: به­منظور ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی ارقام مختلف کلزای بهاره و پاییزه تحت سطوح مختلف تنش خشکی و تعیین رقم مطلوب زراعی در اراضی کشاورزی منطقه ورامین، آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی ۹۵-۱۳۹۴ در مجتمع کشاورزی و دامپروری ورامین انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل شش رقم کلزا (Zarfam، Gabriella، Okapi، Sarigol، Hayola ۴۰۱ و RGS ۰۰۳) و سه رژیم آبیاری شامل شاهد (۱۵ درصد تخلیه ظرفیت زراعی)، تنش متوسط (۳۰ درصد تخلیه ظرفیت زراعی) و تنش شدید (۴۵ درصد تخلیه ظرفیت زراعی) بود. سطوح تنش خشکی اعمال شده، مابین ظرفیت زراعی و نقطقه پژمردگی دائم خاک منطقه تحت آزمایش جهت تعیین واکنش گیاه به سطوح متفاوت آب خاک تعیین گردید. جهت جلوگیری از نشت آب به سایر کرت­ها از آبیاری به­صورت قطره­ای نواری (T-tape) صورت گرفت. صفاتی از جمله ارتفاع بوته، ارتفاع نخستین خورجین از سطح زمین، عملکرد و اجزای عملکرد دانه، صفت شاخص برداشت، درصد پروتئین، روغن دانه، اسیدهای چرب، همچنین گلوکوزینولات اندازهگیری شدند. نتایج: نتایج آزمایش نشان داد که اثرات اصلی ارقام کلزا و رژیم آبیاری در کلیه صفات معنی­دار بود. بیشترین عملکرد دانه، شاخص برداشت، روغن دانه، اسید لینولئیک و لینولنیک در ارقام گابریلا، زرفام و اکاپی مشاهده شد. میزان عملکرد دانه، شاخص برداشت و روغن دانه رقم زرفام بهترتیب ۵۷، ۴۵ و ۵ درصد نسبت به رقم آرجیاس ۰۰۳ بیشتر بود و میزان اسیدهای لینولئیک و لینولنیک رقم گابریلا بهترتیب ۳۰ و ۲۸ درصد نسبت به رقم آرجیاس ۰۰۳ بیشتر بود. بیشترین مقدار روغن دانه، اسیدهای لینولئیک و لینولنیک در شاهد و بیشترین مقدار پروتئین دانه و اسید اولئیک در تنش شدید مشاهده شد. میزان روغن دانه، اسید لینولئیک و لینولنیک در شاهد بهترتیب ۷، ۵ و ۱۳ درصد نسبت به تنش شدید بیشتر بود. میزان پروتئین دانه و اسید اولئیک در تنش شدید بهترتیب ۹ و ۲ درصد نسبت به تیمار شاهد بیشتر بود. نتیجهگیری: به­طور کلی می­توان گفت که ارقام گابریلا و اکاپی علاوه بر رقم رایج منطقه (زرفام) دارای توان رویشی بالا و بیشترین قدرت انطباق با شرایط تنش خشکی منطقه ورامین را دارا بوده و قادر خواهند بود با تولید عملکرد دانه مطلوب، با توجه به شرایط منطقه به­عنوان ارقام دارای توانمندی تولید بالا، منطبق با شرایط منطقه ورامین معرفی شوند.

Keywords:

اجزای عملکرد , اسید چرب غیراشباع , انطباق محیطی , خشکی , روغن