ساختار شخصیت بر اساس منابع اسلامی در چارچوب رویکرد صفات (گزارش مطالعه کیفی)

چکیده این پژوهش با هدف گردآوری صفات و کشف ساختار شخصیت از منابع اسلامی، انجام شده است. برای تحقق این هدف، از بررسی منابع اسلامی (قرآن کریم، روایات و کتابهای اخلاق اسلامی) حدود ۲۵۰۰۰ واژه گردآوری و پس از حذف موارد تکراری، مبهم و ناظر به جنبههای زیستی، تکالیف عبادی و حالتهای زودگذر یک فهرست ۱۰۳ واژهای از صفات، بر پایه نظر متخصصان در منابع اسلامی تهیه شد. در مرحله بعد، روابط معنایی بین واژهها از نظر شمول معنایی، هممعنایی و تقابل معنایی با استفاده از دو شیوه تحلیل مولفهای و معناشناسی ساختگرا بررسی شد و درنتیجه واژههای مترادف و متضاد، عام و خاص، اصلی و فرعی، همگرا و واگرا و تککانونی و چندکانونی از هم متمایز شد. نتایج این مرحله از بررسی نشان داد برخی صفات هممعنی و برخی تقابل معنایی دارند؛ همچنین، دو صفت متقابل به لحاظ اینکه روی یک پیوستار قرار میگیرند، مربوط به یک حوزه معنایی هستند. سرانجام با قراردادن واژههای همحوزه همه ۱۰۳ واژه گردآوریشده در مرحله قبل در ۱۵ حوزه واژگانی طبقهبندی شد. همچنین، سعی شد خصیصههای کانونی و پایه، از خصیصههای پیرامونی و روساختی در هر حوزه متمایز شود. سرانجام نتایج حاصل از مطالعه کیفی با استفاده از روش معناشناسی زبانی و همبستگی مفهومی واژهها منجر به تعیین ۱۵ خصیصه یا صفت بزرگ بهعنوان عاملهای اصلی شخصیت در بخش مطالعه کیفی شد: طمانینه، اعتدال، بزرگی نفس، خوشخلقی، مناعت طبع، انعطافپذیری، تعهد، شادکامی، فعالبودن، عفت، ثبات، زیرکی، فروتنی، پیوندجویی و تکلیفپذیری.

Keywords:

Keywords: personality , personality structure , trait , trait approach , Islamic psychology. , کلیدواژهها: شخصیت , ساختار شخصیت , صفت , رویکرد صفات , روانشناسی اسلامی.