اثر بازگشت بهحالت اولیه یا معمای جیونز: مفهومی برای درک مناسبتر پیامدهای بهبود کارایی آب

کمبود آب یک مسئله مهم و ساختاری در مناطق خشک و نیمهخشک دنیا است که بهشدت موجب نگرانی سیاستگزاران محیط زیست شده است. مسئله تعدیل تقاضای افزون بر عرضه پایدار آب عمدتا با سیاستهای مدیریت تقاضای آب که بهدنبال افزایش کارایی آب و فناوریهای آباندوز است، پیگیری میشود. ارزیابیهای بسیار کمی از این برنامهها انجام شده است. اما تعداد زیادی از ارزیابیهای موجود، شک جدی در مورد اثر بخشی آنها در زمینههای حفاظتی و کاهش مصرف آب، بهدلیل وقوع پدیده "اثر بازگشت بهحالت اولیه"، مطرح میکنند. در این مطالعه، با مراجعه میدانی به مزرعه ۲۴۳ زارع که اقدام به نصب سیستمهای آبیاری بارانی کردهاند و استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و مدل رگرسیون چندگزینهای مرتب شده، پدیده اثر بازگشت بهحالت اولیه مطالعه شد. نتایج نشان داد که در ۵/۷۴ درصد از مزارع مورد مطالعه، این پدیده بهمیزان متوسط تا زیاد وجود داشته است. همچنین، مشخص شد که میزان اراضی دیم و آیش مزارع به هنگام نصب سیستم آبیاری بارانی، رابطه مستقیمی با وقوع پدیده اثر بازگشت به حالت اولیه دارند. از نتایج این مدل میتوان برای تعیین احتمال وقوع افزایش مصرف آب بعد از نصب سیستم آبیاری بارانی در مزارعی که اطلاعات آنها موجود است، استفاده کرد. بهطور مثال، در مزارعی با ویژگیهای مزرعه شماره ۲۴ احتمال وقوع پدیده اثر بازگشتی ناشی از اقدامات آب اندوز در سطح کم، متوسط و زیاد بهترتیب ۴/۰ ۳۲ و ۶/۶۷ درصد میباشد. بنابراین در چنین مزارعی باید اقدامات کارایی و حفاظتی آب را براساس تلفیقی از ابزارهای فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بهکار گرفت تا فشارهای وارد بر منابع کمیاب آب، کاهش یابد.

Keywords:

Fars province , Rebound effect , Water scarcity , Water demand policy. , کمبود آب , سیاست مدیریت تقاضای آب , اثر بازگشتی , استان فارس