بررسی برخی از عناصر سنت های علمی اسلامی در قرون میانه و تداوم و تاثیر آن ها تا آغاز رنسانس علمی (قرون ۴ تا ۸ ق/ ۱۰ تا ۱۴ م)

«تداوم و عدم تداوم» سنت های علمی قرون میانه، و تاثیر آن ها در پیدایش و ظـهور رنسانس علمی، مسئله ای نسبتا پیچیده است و به موضوع مناقشه ای جدی و دامنه دار بین دانشمندان و صاحب نظران برجسته تاریخ علم در اوایل قرن بیستم بدل شده است. این مسئله از آن جا ناشی شد که برخی دانشمندان غربی به این باور رسیدند که آغاز و پیدایش رنسانس علمی صرفا مدیون علم کلاسیک، زنجیره ای از کشفیات جدید و تحولات فکری، و دگرگونی در مفاهیم بنیادین است؛ از سوی دیگر بر این امر تاکید ورزیدند که نیرو و توان انقلاب علمی صرفا از تصور جدیدی از طبیعت یا تصور جدیدی از روش خاص پژوهیدن در اسرار طبیعت برگرفته شده است. بر اساس این نظریه، مقوله ای به نام علم قرون میانه ـ به طور اخص سنت های علمی اسلامی ـ و استمرار و تداوم آن ها و همچنین نقش و تاثیرشان در پیدایش و شکل گیری رنسانس علمی بی معنی است. حال این سوال مطرح می شود که «جایگاه علمی قرون میانه در عالم علم از چه قرار بوده است؟» یا «در دورانی نسبتا طولانی از قرون میانه، که علم کلاسیک در غرب مسیحی در حال انحطاط به سر می برد، این سنت علمی در کجا و در چه نقطه ای از جهان، به جز پهنه وسیعی از حوزه تمدن اسلامی، پرورش یافت و بالید و سرانجام، با «استمرار و تداوم»، به صورت «انباشتی علمی» به غرب مسیحی انتقال یافت؟» مگر در آن جا (غرب مسیحی) نبود که دانشمندان غربی با «استادی یافتن» بر انبوهی از آثار و منابع علمی اسلامی و یونانی، و نقد و سنجش عالمانه و تحلیلی روش مندانه، حیات فکری و عقلانی آن سرزمین را از اساس تغییر دادند؟ بنابراین، علم کلاسیک و کشفیات و تحولات دوران نوزایی همه آن چیزی نیست که اسباب رنسانس علمی را فراهم کرد؛ از این رو، تداوم علمی قرون میانه و به خصوص سنت های علمی اسلامی، به منزله بخش مهمی از مبانی رنسانس علمی، از جایگاه خاصی در این زمینه برخوردار است. تلاش این مقاله بر این است تا به برخی از عناصر سنت های علمی اسلامی و تداوم و تاثیر آن ها ـ به منزله دست مایه آغاز رنسانس ـ علمی بپردازد

Keywords:

علوم اسلامی , قرون میانه , تداوم و عدم تداوم علمی , تاثیر و نفوذ علوم , غرب لاتینی , و رنسانس علمی