بررسی و تحلیل نظریه مثل و جایگاه آن از دیدگاه افلاطون و ملاصدرا

نظریه مثل افلاطونی بخشی از نظریه جامع وی در باب معرفت است. نظریه معرفت افلاطون بر سه رکن اصلی استوار است:۱- وجود مثل به عنوان ذوات عینی و حقایق معقول؛ ۲- وجود پیشین نفس (قدم نفس) به عنوان حقیقتی معقول و از سنخ مثل؛ ۳- علم پیشین نفس به این حقایق معقول. این نظریه مستلزم وجود شکافی غیر قابل توجیه بین حقایق معقول و امور محسوس است, شکافی که افلاطون خود در آثارش نتوانست به نحوی قابل قبول آن را بر طرف نماید و حتی پس از افلاطون نیز فیلسوفان بعدی از جمله ارسطو در رفع این شکاف دچار مشکل شدند. ملاصدرا اولین فیلسوفی است که بر اساس اصل تشکیک وجود توانست تا شکاف افلاطونی بین حقایق معقول و امور محسوس را از میان بردارد. وی هر چند در آثار خود به وجود عقول عرضی که مادون عقول طولی و مافوق عالم مادی می باشند اشاره کرده و بر وجود این عقول براهینی نیز اقامه می­کند, اما به هیچ وجه نباید ادعا کرد که وی نظریه مثل افلاطونی را پذیرفته است. زیرا نظریه مثل به عنوان بخشی از نظریه معرفت افلاطون دارای لوازم و پیش فرض هایی است که ملاصدرا به هیچ وجه در فلسفه خود این لوازم و پیش فرض ها را نمی­پذیرد. از جمله این لوازم می­توان به قدم نفس و علم پیشین نفس به حقایق معقول اشاره کرد. از نظر ملاصدرا نفس انسانی امری جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء است. که بر اثر حرکت جوهری در سیر تکاملی خود می تواند به مرتبه حقایق معقول نایل شده و به آن حقایق علم پیدا کند. بنابراین از نظر ملاصدرا و برخلاف افلاطون معرفت از سنخ تاسیس است و نه تذکر.

Keywords:

مثل , معرفت , نفس , معقول , محسوس