راه برون رفت از بنیادگرایی اسلامی

هرچند خشونت گرایی با تمسک به آموزه های دینی که نوعا با تکیه صرف بر الفاظ و نوعی اخباری گری توام بوده است امر کاملا جدیدی نیست و در تاریخ ادیان سوابق بسیاری دارد، ولی آنچه امروزه به عنوان بنیادگرایی خشونت آمیز شاهدیم - با همه ویژگی ها و خصوصیات آن - امر جدیدی است که در تاریخ ادیان و مذاهب کمتر مسبوق به سابقه است. بنابراین، بنیادگرایی اسلامی در این مقاله آن خوانشی از اسلام است که جز عصر حاضر، در هیچ یک از برهه های تاریخی گذشته وجود نداشته و خشونت ورزی ویژگی بارز آن است. با این تفاسیر، مبنای تکثر قرائات از اسلام تا پیش از قرن حاضر هرچه بوده، توان تبیین سازوکار ظهور بنیادگرایی اسلامی ندارد. بنابراین، یافتن راهی برای برون رفت از این خوانش مذهبی، مستلزم آن است که ابتدا منطق ظهور و بازتولید آن را دریابیم. در این راستا، در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر از اندیشه های علیرضا شجاعی زند۱، مصطفی ملکیان۲ و سارا شریعتی۳ در این زمینه بهره جسته ایم. با واکاوی آرای شجاعی زند ظهور بنیادگرایی اسلامی را در تنش معاصر میان ایدئولوژی جمع گرای اسلامی و ایدئولوژی فردگرا و جهانی شده لیبرال یافتیم که مبنای بازتولید آن نیز با اتکا به اندیشه های ملکیان و شریعتی در اتخاذ سازوکاری پوپولیستی بود. واکاوی نظریات مربوط به پوپولیسم، تقویت جامعه مدنی را به عنوان اولین گام برای مبارزه با بنیادگرایی اسلامی به ما نمایاند.  [۱] ۱. دکتر علی رضا شجاعی زند نظریه پرداز ایرانی در حوزه جامعه شناسی دین و پژوهشگر در زمینه جامعه شناسی معرفت است. کتاب های «مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی (۱۳۷۶)»، «دین، جامعه و عرفی شدن (۱۳۸۰)»، «عرفی شدن در تجربه مسیحی و اسلامی (۱۳۸۱)»، «برهه انقلابی در ایران (۱۳۸۲)»، «تکاپوهای دین سیاسی (۱۳۸۳)»، «عرفی شدن در غرب مسیحی و شرق اسلامی (۱۳۸۳)»، «جامعه شناسی دین (۱) (۱۳۸۸)»، «الدین و المتغیرات الثقافیه المعاصره: الحداثه، العلمنه، العولمه (۲۰۱۲)»، «نقش دین در توسعه (۱۳۹۳)» و «دین در زمانه و زمینه مدرن (۱۳۹۴)» بازتاب بخشی از اندیشه های ایشان هستند. ۲- مصطفی ملکیان فیلسوف ایرانی و صاحب نظریه «عقلانیت و معنویت» است. تمرکز اندیشه های ایشان در حوزه های فلسفه، روان شناسی، عرفان، دین، و ادبیات و هنر است. ۳- دکتر سارا شریعتی مزینانی از متفکران ایرانی در حوزه جامعه شناسی دین است. «دین و ایدئولوژی (۱۳۹۱)»، «مقدمه ای در مواجهه با علوم اجتماعی در متن سنت های شیعی (۱۳۹۳)» و «طرد شدگان (۱۳۹۴)» بخشی از آثار ایشان هستند.

Keywords:

بنیادگرایی اسلامی , لیبرالیسم , پوپولیسم , شجاعی زند , ملکیان , شریعتی