مشخصه های عمومی نقوش هندسی و گره چینی سقف کاخ-قلعه های قاجار استان چهارمحال و بختیاری

نقوش هندسی و گره چینی از گونه ­های رایج در تزئینات هنرهای اسلامی است. کمال و بالندگی هنر گره چینی و استفاده از نقوش هندسی در تزئینات ایرانی اسلامی، متعلق به دوره­ ی سلجوقی است. تا دوره­ی قاجار تزئینات هندسی و گره چینی فراز وفرودهای بسیاری داشته و در این دوره­ ی هنری با ورود فرنگی­ مآبی، فرهنگ تصویری-تزئینی ایران دستخوش تغییرات بسیاری گردید. هنر و معماری قاجار مآثر زیادی هرچند نه در حد و اندازه ­ی نمونه ­های شاخص ادوار پیشین حکومتی از خود در سرزمین ایران به جای گذاشته است. از درخشان­ ترین نمونه ­های معماری قاجار در استان چهارمحال و بختیاری کاخ-قلعه­ های چالشتر، جونقان و دزک است. که در زیر طاق آن ها نمونه­ هایی زیبا از گره چینی با نقوش هندسی و مصالح چوب، فلز و آینه وجود دارد. در این مقاله به شیوه­ ی توصیفی و تحلیل بصری و ترسیمی نقوش و عمدتا به روش میدانی مختصات عمومی این نقش های هندسی در گره ها از حیث تنوع نقوش؛ مواد و مصالح به کاررفته و سطوح و عرصه­ های پوشش داده شده و محل قرارگیری آن و نیز ارتباط با سایر تزئینات بنا کاویده می­ شود. با توجه به حاکمیت فرهنگ تصویری قاجار و کلیت هنر و معماری عصر قجری در نمونه ­های اخیر عمدتا از این شیوه متاثرند. ضمن آن­که تاثیرات محلی بر این نمونه­ ها قابل پیگیری و مشاهده است. در نمونه­ های اخیر به­ طور چشمگیری نقوش و تزئینات در سقف داخلی بنا پیچیده ­تر و ظریف­تر از نقوش سقف ایوان­ ها مشاهده گردید که دلایلی ازجمله حفظ و حراست از تزئینات در فضاهای بسته نسبت به فضاهای باز دلیل عمده­ی آن است.

Keywords:

Knotting designs , geometrical , palace-castle , roof , Chahar Mahal and Bakhtiari , گره چینی , نقوش هندسی , کاخ-قلعه , سقف , چهار محال و بختیاری