مطالعه شمایل شناختی نگاره «مستی لاهوتی و ناسوتی» اثر سلطان محمد نقاش

نگاره­ی «مستی لاهوتی و ناسوتی»، مربوط به برگی از دیوان حافظ سام میرزا، اثر سلطان محمد نقاش، نگارگر مکتب تبریز صفوی، ازنظر آفرینش فضایی عرفانی، نمادین و نمایشی و نیز جاذبه­های تجسمی، یکی از نمونه­های غنی از شمایل­های تصویری به شمار می­رود. پژوهش حاضر از نوع نظری بوده و به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده و با گردآوری تصاویر و اطلاعات به روش کتابخانه­ای، نگاره ی یادشده را مورد تحلیل شمایل شناسانه قرار داده است. هدف از این پژوهش آن است که با رویکردی تاریخی و معناشناختی از شعر حافظ و نیز سیاق هنری سلطان محمد، سعی در رمزگشایی از مفاهیم عرفانی و روایی مستتر در این نگاره، متاثر از متن اصلی داشته باشد. پرسش بنیادین پژوهش عبارت است از: «چه مفاهیم حکمی، عرفانی، تغزلی و اساطیری در پس روابط میان شمایل­ها و فضای تجسمی حاکم بر نگاره حکم فرماست؟» پیشینه­های پژوهشی در رابطه با زندگی حافظ و نیز معنا پردازی و سبک­شناسی غزلیات او و همچنین تاریخ­ نگارگری مکتب ترکمانان و تبریز صفوی و شیوه ی نقاشی سلطان محمد نقاش، که در مقالات و کتاب های نویسندگان ایرانی و خارجی نگاشته شده، به عنوان منابع پژوهشی موردمطالعه قرارگرفته و نتیجه ی حاصل آنکه شیوه ی اغراق­آمیز و طنزآلود سلطان محمد در ترسیم شمایل­ها با جهان­بینی رندانه ی حافظ منطبق بوده و همچنین تقسیم­بندی نگاره به سه ساحت مشخص از پایین به بالا و در نظرگیری شمایل­های متناسب با هر یک، با دیدگاه تفکیکی عرفانی مبنی بر ساحت­های سه گانه ی ناسوت، ملکوت و لاهوت تناسب دارد.  

Keywords:

icons , iconography , painting , Sultan Mohammad , Divan Hafez , شمایل , شمایل شناسی , نگارگری , سلطان محمد , دیوان حافظ