تبیین ژئوپلیتیک عملکرد وزارت خارجه در مناسبات قدرت ایران با دول خارجی(۱۲۰۰-۱۲۲۶ ه-ش)

دولت قاجار در ایران برآمده از شرایط ژئوپلیتیکی توسعه­طلبی دولت­های اروپایی از جمله روسیه، انگلیس و فرانسه در منطقه خاورمیانه بود. از طرفی موقعیت ژئوپلیتیک ایران در مسائل و منافع منطقه­ای قدرت­های بزرگ، موجب اهمیت و توجه دوچندان به دربار ایران شد و این توجه و اهمیت ژئوپلیتیکی، زمینه روابط خارجی ایران با ابرقدرت­های وقت را به دنبال داشت. بر این پایه دولت ایران جهت ارتباط با دول قدرتمند وزارتخانه­ای تشکیل داد که مسئولیت رسیدگی به امور خارجی را بر عهده بگیرد. بدین­ترتیب، واکاوی عملکرد وزارت خارجه در مناسبات سیاسی ایران با دول خارجه بین سال­های (۱۲۰۰-۱۲۲۶ .ش) که نشانگر شرایط و جایگاه ژئوپلیتیک ایران در آن دوران در منطقه و محیط بین­الملل است، می­تواند برای تاریخ­نگاران و ژئوپلیتیسین­ها راهگشا باشد. در این راستا، این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی تبیین و داده­ها و اطلاعات آن مبتنی بر اسناد، نسخ خطی و منابع کتابخانه­ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که وزیر خارجه در این برهه تاریخی به­عنوان تجلی وزارت خارجه ضمن واقف ­نبودن به موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه و نظم بین­الملل، در امور سطحی وظایف خود وارد شده است و به­واسطه نفوذ دیگر ارکان قدرت در تصمیم­گیری­های کلان خارجی عملا نقش آن تشریفاتی با اختیارات اندک تقلیل می­یابد. اما هر چند وزارت خارجه نتوانست مستقل از دیگر ارکان قدرت تصمیم بگیرد ولی سفرایی در این دوره بودند که به­واسطه درک موقعیت ژئوپلیتیک ایران و شرایط جهانی که می­توانستند ضعف دیپلماسی دستگاه قاجاری را مخفی و خلاءهای دستگاه سیاست خارجی ایران را  پرکنند.

Keywords:

Ministry of Foreign Affairs , Geopolitics , Qajar , Fath Ali-Shah , Mohammad-ul-Shah , foreign governments. , وزارت خارجه , ژئوپلیتیک , قاجار , فتحعلی شاه , محمد شاه , دول خارجی.