مطالعه ساختارشناسی رنگدانه های تزیینی کتیبه گچی ایوان بقعه سیدشمس الدین یزد

گچ از جمله مصالح سنتی در ایران است که در دوره­های تاریخی، به­ویژه در اقلیم گرم­و­خشک، در معماری و آرایه­های معماری به­وفور استفاده شده؛ اوج هنر گچ­بری در دوران اسلامی، سده ۷ و ۸ ه. ق. است. معمولا از رنگ جهت بروز جلوه هنری و زیبایی، در تکمیل گچ­بری استفاده می­شده است. یکی از بناهای شاخص سده ۸ ه. ق. در یزد، بقعه سیدشمس­الدین است. در ایوان بنا کتیبه گچی با خط کوفی به صورت مادر و فرزند اجرا شده که زمینه این نوشتار با نقوش گیاهی انتزاعی مانند اسلیمی با ظرافت هرچه تمام­تر اجرا شده است. در زمینه کتیبه و لابه­لای نقوش، از رنگ آبی، قرمز و سبز استفاده شده است. همچنین لایه طلایی رنگ روی آرایه­های گچی قالبی داخل کاسه­های مقرنس غرفه جلوی ایوان نیز از آثار باقی­مانده شاخص در بقعه سیدشمس­الدین است. معمولا جهت بالا بردن کیفیت لایه رنگ، ابتدا لایه تدارکاتی بر روی گچ (آرایه گچی، بستر گچی) اعمال می­شده است. به­دلیل گذر زمان، بخش­های اندکی از این رنگ­ها بر روی کتیبه گچی ایوان و همچنین لایه طلایی­رنگ کمی بر روی آرایه­های گچی قالبی باقی مانده است. حفاظت از باقی­مانده­های هنر سده هشتم هجری قمری، مستلزم شناخت دقیق اثر از نظر فنی است. در این راستا، مطالعه ساختارشناسی رنگدانه­های تزیینی کتیبه گچی ایوان و لایه طلایی رنگ بر روی آرایه­های گچی قالبی غرفه ایوان ضروری به نظر می­رسد. پژوهش پیش رو در تلاش است تا به کمک مطالعات آزمایشگاهی و بررسی علمی به شناخت دقیق رنگدانه­های به­کار رفته در کتیبه گچی ایوان و همچنین لایه طلایی­­رنگ روی آرایه­های گچی قالبی بر روی مقرنس غرفه جلوی ایوان در بقعه سیدشمس­الدین برسد. نتیجه پژوهش نشان می­دهد که رنگ آبی استفاده شده در کتیبه گچی، رنگدانه آبی آزوریت؛ رنگ قرمز، رنگدانه شنگرف و رنگ سبز، مالاکیت است؛ پرکننده لایه تدارکاتی هانتیت و لایه طلایی بر روی آرایه­های گچی قالبی، ورق قلع با پوششی از روغن کمان یا نوعی رزین مانند دامار یا شلاک است.

Keywords:

رنگدانه , بقعه سیدشمس الدین , کتیبه گچی , ساختارشناسی , یزد