بررسی کارکردهای اجتماعی قنات در نواحی روستایی با تاکید بر شاخصهای سرمایه اجتماعی ( مورد مطالعه: شهرستان همدان)

قناتها در ایران کارکردهای اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیست‎محیطی مختلفی در شهرها و روستاها دارند. یکی از عواملی که بر توانایی جامعه در مدیریت منابع آب مشترک تاثیر میگذارد سرمایهی اجتماعی است. از طرفدیگر وجود قنات موجب ایجاد فضای مشارکتی در روستاها میشود و این فضای مشارکتی منشاء سرمایهی اجتماعی در روستاها است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است که با هدف بررسی نقش قنات در افزایش سرمایهی اجتماعی ساکنین نواحی روستایی در بخش مرکزی شهرستان همدان انجام شده است. میزان سرمایهی اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه در چهار مولفه انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و امنیت اجتماعی مورد سنجش قرار گرفت. پایایی پرسشنامه با مقدار آلفای کرونباخ ۸۲/۰ تایید شد. جهت روایی از نظرات کارشناسان و خبرگان دانشگاهی استفاده گردید. جامعه آماری شامل ۱۵ روستا بود که به دو گروه، روستاهای دارای قنات و فاقد قنات تقسیم شدند. از تعداد ۹۲۵۷ خانوار در جامعه آماری، حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ۳۶۹ خانوار تعیین گردید که سهم روستاهای دارای قنات ۲۴۴ خانوار و روستاهای فاقد قنات ۱۲۵ خانوار مشخص شد. داده های مورد نیاز بر اساس مطالعات میدانی و اسناد کتابخانهای جمع­آوری شد. دادههای جمعآوری شده از طریق آزمونهای آماری نظیر آزمون T مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی در روستاهای دارای قنات با میانگین ۹۸/۳ و روستاهای فاقد قنات با میانگین ۳۷/۳ در وضعیت مطلوب قرار دارند اما آزمون T در سطح ۹۹ درصد، تفاوت معنی­داری را در میزان سرمایه اجتماعی در دو گروه روستاهای مذکور نشان داد بدین معنی که میزان سرمایهی اجتماعی در روستاهای دارای قنات بیشتر بود. تقویت سرمایهی اجتماعی میتواند به عنوان ابزاری در جهت دستیابی به مدیریت پایدار منابع آب و توسعهی پایدار روستایی عمل نماید که این سرمایهی اجتماعی باعث توانمندسازی روستاییان، اعتمادبهنفس و خود باوری در آنها می­شود.

Keywords:

قنات , سرمایه ی اجتماعی , شبکه ی اجتماعی , مشارکت اجتماعی , روستا , استان همدان