گستره کاربرد افعال در مرزبان نامه (تنوع معانی، افعال دو جزئی، فعلیارهای عربی تبار)

نثر فارسی در سده ششم و اوایل سده هفتم هم عنان با شعر، قلمرو و ادب فارسی را درمی نوردد و به کمال پختگی و اوج خود می رسد. مرزبان نامه که در آن دوره با خامه توانگر سعدالدین وراوینی به روش ترجمه و تهذیب نوشته شد و پیوسته مورد استقبال همه ادب دوستان قرار گرفت، از جهات گوناگون شایسته بررسی است. چون فعل مرکز ثقل جمله و مهمترین رکن سخن و تتنها عنصر تعیین کننده ارکان جمله است، در بررسی های زبان شناسی، اهمیت ویژه ای دارد. در این مقاله، برخی از کارکردهای مهم و پربسامد افعال در این اثر؛ از جمله تنوع معانی افعال، و برخی از کاربردهای خاص افعال، مطرح شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که دامنه کاربرد افعال در مرزبان نامه، بسیار گسترده است و نویسنده از فرصت های زیادی بهره برده تا رنگ یکنواختی و تکرار افعال را از متن خود بزداید. برای این منظور از واژه های زیادی به عنوان «همکرد» استفاده کرده تا فعل های متنوع وگوناگونی بیافریند. پرکاربردترین همکرد در زبان فارسی همکرد «کردن» است که با فعلیارهای متعددی همراه می شود و فعل مرکب می سازد. حدود ۲۲ درصد از فعلیارهای عربی در این متن، با همکردهای فارسی همراه شده اند و فعل مرکب ساخته اند.

Keywords:

مرزبان نامه , گستره معانی افعال , افعال کم کاربرد , تنوع معانی افعال