پژوهشی در تعبیر قرآنی «حق معلوم»

در معنا و مفهوم عبارت­های «حق» و«حق معلوم» به ترتیب در آیه­های ﴿و فی اموالهم حق للسائل و المحروم﴾(ذاریات: ۵۱/ ۱۹)و ﴿و الذین فی اموالهم حق معلوم للسائل و المحروم﴾ (معارج: ۷۰/ ۲۴) بین مفسران اختلاف است. برخی با استناد به لفظ «معلوم» و تطبیق آن با حد نصاب زکات و ذکر این دو آیه به همراه نماز، آن را به زکات واجب و شرعی تفسیر نموده و از آنجایی که سوره ذاریات و معارج، سوره­هایی مکی هستند و تشریع زکات واجب، در مدینه بوده­ است، به منظور حل این تعارضات، آن را در ردیف آیات مستثنی و نسخ شده با آیه زکات نازل شده در مدینه دانسته­اند. در این پژوهش با بررسی لفظ «معلوم» و ارتباطش با حد نصاب زکات و ارتباط زکات و نماز و نقد و بررسی مستثنی و منسوخ دانستن این آیات، نتیجه گرفته می­شود که عبارت­های «حق» و «حق معلوم» در این دو سوره، بر زکات واجب و شرعی دلالت ندارد؛ بلکه بر صدقه و کمک مالی دلالت دارد. در اثبات این مدعا، از سیاق آیات قرآن، روایت­های معصومان (ع) و معناشناسی دو لفظ سائل و محروم و مصادیق مصرف زکات واجب و شرعی و مصادیق مصرف «حق معلوم» بهره­ گرفته شده است.  

Keywords:

حق معلوم , زکات , صدقه , تفسیر , آیه ۲۴ معارج , آیه ۱۹ ذاریات