مطالعه تطبیقی هنرهای کاربردی مسجد- مدرسه ملک زورن خواف و مسجد جامع گناباد با تاکید بر کتیبه های آجری

آثار معماری اسلامی برجای مانده از عصر خوارزمشاهیان (۴۹۱-۶۱۶ه.ق) در خراسان بزرگ به جهت سبک معماری دارایویژگی های مشترک بسیاری با یکدیگر هستند که مساجد تاریخ دار مسجد- مدرسه ملک زوزن و مسجد جامع گناباد ازجمله این مساجد دو ایوانی است. جستار پیش رو با رویکرد کیفی و روش توصیفی، تحلیلی و تاریخی صورت گرفته است.اطلاعات لازم به صورت منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی از مساجد مورد تمرکز این پژوهش جمع آوری شده است. پژوهشپیش رو در پی پاسخ دادن به این سوال است: عناصر کاربردی و تزئینی بکار گرفته شده در کتیبه های آجری مسجد-مدرسه ملک زوزن و مسجد جامع گناباد چگونه است؟ جامعه آماری این پژوهش شامل منطقه خراسان بزرگ با تمرکز برکتیبه های آجری دو بنای معماری اسلامی دو ایوانی اواخر عصر سلجوقی و عصر خوارزمشاهیان، مسجد جامع گناباد ومسجد- مدرسه ملک زوزن خواف است. ویژگی های بنا به صورت توصیفی و تحلیلی در بخش های جدا با تمرکز بر تصاویرآرایه های کتیبه های آجری به خط کوفی ارائه شده است. از مهمترین ویژگی های مشترک هر دو مسجد می توان به دوایوانی بودن بنا، استفاده مشترک از آجر به عنوان مصالح اصلی و اولیه بنا، استفاده از طرح های مختلف گره چینی، کاربردکتیبه به عنوان تزئینات اصلی بنا در محراب گچبری و نیز در ایوان ها و نیز کاربرد و تلفیق آجر و کاشی رنگی برای اولینبار در معماری اسلامی، اشاره کرد. ایوان غربی و شرقی مسجد ملک زوزن دارای تزئیناتی شامل کتیبه های آجری با تلفیقکاشی لعابدار است. کتیبه های دو ایوان دارای عناصر خوشنویسی شامل خطوط کوفی تزئینی و معقلی و نقوش هندسی واسلیمی است و در ساختار هریک از آنها از نظام هندسی خاصی تبعیت شده است. در حالی که عناصر کاربردی مسجد جامعگناباد شامل تزئینات آجرکاری ایوان ها با کتیبه هایی به خط کوفی تزئینی با تلفیق عناصر هندسی، گیاهی و ترکیبکاشی آبی فیروزه ای در کنار آجر، است.

Keywords:

مسجد ملک زوزن , مسجد جامع گناباد , دو ایوانی , هنرهای کاربردی , تزئینات معماری