انگیزهها و آماجهای طنز شمس تبریزی

طنز گونهای ادبی است که با دیگر گونههای شوخ طبعی از جمله هجو، هزل و مطایبه پیوندهای مشترک و ناگسستنی دارد. به همین دلیل طنزپژوهانی که در تعاریف خود سعی داشتهاند بین طنز و واژگان پیرامون آن تفکیک و مرزبندی دقیق قائل شوند، معمولا دچار اغتشاش و سر در گمی شدهاند؛ بویژه اینکه میان طنز در معنی سنتی آن با طنز مدرن تا حدودی تفاوت است. زبان طنزآمیز برخی از متون عرفانی، منعکس کننده اوضاع اجتماعی و فرهنگی حاکم بر روزگار آفرینش خود هستند، ابزاری ادبی برای عصیان در برابر جامعه و تبلیغ باورهای درست از طریق نقد باورهای نادرست است. سلطان الاولیا و الاقطاب تاج المعشوقین، شمسالدین والحق، محمدبن علی بن ملک تبریزی (ت۵۸۲ ه.ق) است که از دریچههای مختلف میتوان به اثر او نگریست، از جمله طنز را در اثر وی بررسی کرد. شمس تبریزی مفهوم را با لحنهای متفاوت و بالاخص الحان طنزآمیز و مفرح به مخاطب منتقل میکند. در این پژوهش پس از گفتاری کوتاه درباره چیستی طنز، سعی شده است که با توجه به طنز موجود در ادبیات کلاسیک، این مقوله را در مقالات شمس بررسی کنیم و به چند هدف برجسته وی نظیر طنز در نکوهش صوفیان ریایی، تعریض به عارفان، جنبه تعلیمی هزل، روحیه شاد شمس، بیرنگی در مرحله کمال، و  طنز در نبرد با مفاسد اجتماعی اشاره کنیم.

Keywords:

مقالات شمس تبریزی , طنز , اعتراض , اصلاح , ادبیات عرفانی