پیرنامه های ماوراءالنهر و سیر مقامات نویسی طریقت خواجگان در قرون ششم تا هشتم هجری قمری

در قرون ششم تا هشتم هجری قمری در خطه ماوراءالنهر پنج پیرنامه به زبان فارسی تالیف شده است و هر پنج پیری که درباره احوال آنها کتاب نوشته اند در گروه خواجگان قرار دارند.  این آثار عبارت اند از رساله صاحبیه، مقامات عبدالخالق غجدوانی، مقامات عارف ریوگری، انیس الطالبین و عده السالکین و مقامات حضرت خواجه نقشبند. در این مقاله کوشش شده تا ویژگی ها، تاثیرگذاری ها و تاثیرپذیری های مولفین و سیر تحول این آثار  بررسی شود. پس از بررسی شیوه پیرنامه نویسی مولفین و بیان ویژگی‎ های آثار، مشخص شد پیرنامه های ماوراءالنهر وجوه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند. تمام پیرنامه های ماوراءالنهر به زبان فارسی نگاشته شده اند در حالی که در میان پیرنامه خطه فارس و خراسان به ویژه آثار فارس پیرنامه های بسیاری به زبان عربی دیده می شود. با توجه به وجود شباهت های فراوان مقامات غجدوانی و مقامات خواجه یوسف همدانی به رساله صاحبیه این احتمال وجود دارد که پیرنامه نویسان متاخر از نگاشته عبدالخالق غجدوانی درباره ابویوسف همدانی تاثیر پذیرفته باشند. برخلاف پیرنامه های سرزمین هایی مانند فارس و خراسان  که نویسندگان آن از اشعار به دو زبان فارسی و عربی استفاده کرده اند،  تمام ابیاتی که در پیرنامه های بخارا آمده به زبان فارسی است. در بیشتر پیرنامه های این سرزمین از زنان یاد شده و در آنها زن از جایگاهی والا برخوردار  است.

Keywords:

Hagiography , Transoxiana’s Mystics , Khajegans’ Doctrine , Sixth to Eighth Centuries A.H , پیرنامه , عارفان ماوراءالنهر , طریقت خواجگان , قرن ششم تا هشتم هجری قمری