سنجش و مدیریت خطر مرتکبان سرقت در نظام کیفری ایران

عدالت سنجشی، الگوی جدید عدالت کیفری است که با استفاده از روش ها و معیارهای عینی به جمعآوری مجموع های از اطلاعات کمی در مورد مجرمان می پردازد تا از این رهگذر بهترین شیوه مدیریتی را با درنظر گرفتن میزان خطر آنان و با ملاحظه اهدافی مانند امنیت اجتماعی و مباحث مدیریتی هزینه- فایده، انتخاب و نسبت به مجرمان اعمال نماید. هر چند به نظر می رسد سنجش و مدیریت خطر مجرمان مبنایی علمی ندارد؛ با این همه، نظام عدالت کیفری نسبت به این رویکرد بی اعتنا نبوده و در برخی حوزه های تقنینی و قضایی به طور آگاهانه یا ناآگاهانه از دستاوردهای این الگو بهره گیری کرده است. این تحقیق با روش کیفی و با تحلیل محتوای پرونده های کیفری سرقت، نتایج متفاوتی را در ارتباط با برخی شاخص های سنجش خطر نشان می دهد. در این الگو، معیارهایی مانند سابقه کیفری، تعدد جرم و عدم حضور متهم در جلسات دادرسی بیشتر از سایر معیارها مورد توجه قرار گرفته است. در مواردی مانند تکرار جرم، به رغم توجه قانون گذار، رویه قضایی، تفاوت چندانی میان تکرار کنندگان جرم قائل نشده است. قضات، تمایل زیادی در استناد مکرر به وضع خاص متهم (موضوع بند ۵ ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی) برای تخفیف یا تبدیل مجازات حبس دارند، اما شاخص های عینی تشخیص مصادیق وضع خاص به طور شفاف بیان نشده است. تاکید بر این رویکرد، موجب شده است الگوهای مدیریت خطر در نظام قضایی از الگوی تقنینی نظام مند فاصله گرفته و مسیر متفاوتی را در پیش گیرد. جلوه هایی از این شکاف را می توان در مورد مرتکبان سرقت مشاهده نمود.