تبیین رفتار سازشی بهره برداران حوضه ی تالاب شادگان در برابر اثرات خشکسالی:کاربست نظریه آسیب پذیری

سابقه و هدف: بزرگ ترین تالاب بین المللی ایران یعنی تالاب شادگان یکی از مهم ترین و ارزشمندترین تالاب های کشور و حتی جهان است. وسعت تالاب، طبیعی بودن آن، غنای بالای گونه های گیاهی، جانوری و زیستگاه های آن، ارزش فوق العاده ای را برای این تالاب به ارمغان آورده است. در سال های اخیر این تالاب ارزشمند تحت تاثیر عوامل طبیعی و عوامل غیرطبیعی و انسانی در معرض خشک شدن و نابودی قرار گرفته است. معیشت خانوارهای بهره بردار روستایی حاشیه نشین تالاب شادگان از تمامی جنبه ها به این تالاب وابستگی انکارناپذیری دارد، به طوری که مرگ تالاب، مرگ معیشت آن ها را به همراه خواهد داشت. یکی از راه های کاهش آسیب پذیری حاشیه نشینان تالاب شادگان، تاکید و توجه بر رفتار سازشی بهره برداران آن است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف تحلیل عوامل موثر بر رفتار سازشی بهره برداران حوضه ی تالاب شادگان در برابر اثرات خشک سالی بر اساس تئوری آسیب پذیری انجام شده است. مواد و روش ها: این تحقیق به لحاظ ماهیت و اهداف، از نوع پژوهشی کاربردی و از منظر جمع آوری داده ها، توصیفی پیمایشی و از نظر تحلیل روابط بین متغیرها از نوع مطالعات همبستگی است. جامعه ی آماری تحقیق شامل کلیه ی خانوارهای بهره بردار روستایی ساکن در بخش مرکزی و دهستان خنافره از شهر شادگان در استان خوزستان  شامل ۲۳۱۹ بود که در نهایت نظرات ۱۲۴ بهره بردار بر اساس روش نمونه گیری سهمیه ای تصادفی از طریق پرسش نامه گردآوری شد. به منظور تعیین پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که با میزان بالای ۰/۷۶ برای تمامی متغیرها نشان از پایایی مطلوب پرسش نامه داشت. روایی پرسش نامه نیز به وسیله تیمی از متخصصان موضوعی تایید شد. دادههای حاصل از پرسش نامه های گردآوری شده به وسیله دو نرمافزار SPSSv۲۰ و AMOSv۲۰ توصیف و تجزیه و تحلیل شدند. نتایج و بحث: طبق نتایج به دست آمده ۴۷/۶ درصد بهره برداران روستایی حوضه مورد بررسی از نظر نوع رفتار سازشی در برابر آسیب پذیری ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی، دارای رفتار غیرمسئولانه و ۵۲/۴ درصد دیگر نیز دارای رفتار مسئولانه در این باره بوده اند. نتایج به دست آمده از تحلیل مسیر نشان داد که متغیر حساسیت، اثری مستقیم و معنی دار بر آسیب پذیری و رفتار سازشی بهرهبرداران به ترتیب با مقدار بتای (۰/۳۷۷β=) و (۰/۲۰۸β=) دارد. متغیر در معرض قرار گرفتن اثری مستقیم و معنی داری بر آسیبپذیری و رفتار سازشی بهرهبرداران با مقدار بتای به ترتیب (۰/۴۹۲β=) و (۰/۳۲۳β=) دارد. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و ظرفیت انطباقی در مجموع ۴۱ درصد از تغییرات واریانس آسیب پذیری را تبیین می کنند. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و آسیب پذیری در مجموع ۲۰ درصد از تغییرات واریانس رفتار سازشی را تبیین می کند. نتیجه گیری: بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که در معرض قرار گرفتن بهره برداران در مواجهه با خشک سالی تالاب شادگان و حساسیت آنها به خشک سالی منجر به بروز آسیب پذیری و رفتار سازشی بهره برداران شده است. بنابراین  خطر خشک سالی تالاب میتواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی بهرهبرداران داشته باشد. به عنوان مثال، تغییر در عملکرد محصول در پاسخ به بروز خشک سالی می تواند یکی از تاثیرات مستقیم این پدیده باشد. همچنین افزایش بیکاری ناشی از خشک شدن تالاب به دلیل کاهش آب رودخانه ی کارون و جراحی، یکی از تاثیرات غیرمستقیم آن است. بنابراین ساکنان منطقه درصدد برمی آیند که به آن پاسخ بدهند و این منجر به رفتار سازشی بهره برداران می شود.

Keywords:

رفتار سازشی , تالاب شادگان , خشکسالی , تئوری آسیب پذیری