ادوار دگردیسی مورفولوژیک گسترش شهر اسلامی در اقلیم سرد ایران (نمونه مطالعاتی: شهر همدان)

شکل و فرم شهرها بیان گر تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهرها در طول زمان است. عوامل مختلف هر یک به نحوی اثر خود را بر ساختارهای فیزیکی شهرها بر جای نهاده و فرم شهرها در طول دوران، خود را با این تغییرات سازگار نموده اند. بررسی شکل و فرم شهرها امکان شناخت نحوه اثر متقابل این عوامل را فراهم میآورد تا برنامه ریزی و طراحی شهرها منطبق با پویایی فرایندهای حاکم بر آن ها و شرایط خاصشان انجام پذیرد و نه بر خلاف نیروهای موثر در تعیین ساختار فیزیکی شهر. در این راستا، شهر همدان که اقلیم سرد داشته و از قدیمیترین شهرهای اسلامی خطه غرب کشور محسوب میگردد، به لحاظ خصوصیات شکل و فرم در دوران پیش از معاصر (عصر قاجار) و معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی و نیز مصاحبه با ساکنان شهر انجام شده و نتایج حاکی از آن است که عوامل متعددی شامل ویژگیهای بستر جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادی، امنیت و دفاع، مالکیت و منابع موجود در دوران پیش از معاصر بر کالبد شهر تاثیر بسزایی داشته اند، حال آن که در دوران معاصر، بیش از هر چیز تحمیل الگوی شطرنجی و شعاعی، محدودیتهای جغرافیایی و پیشنهادات طرحهای توسعه شهری و نیز عواملی نظیر پیشرفتهای تکنولوژیک و تحولات اقتصادی بر شکل و فرم کنونی شهر موثر بوده اند. به علاوه مقایسه تطبیقی شهر از لحاظ خصوصیات شکلی و فرمی بیان گر آن است که در توسعه های اخیر ویژگیهای اقلیمی تاثیر کمتری نسبت به پیش از معاصر داشته است.

Keywords:

شکل شهر , فرم شهر , ویژگیهای اقلیمی , شهرهای اسلامی , شهر همدان.