«بررسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان و دلایل آشفتگی بازار در هفته های اخیر»

صنعت سیمان یکی از قدیمی ترین صنایع کشور محسوب می شود که قدمتی حدود ۱۰۰ ساله در ایران دارد. غنی بودن ایران از نظر معادن سنگ آهک، رس، سیلیس و آهن به عنوان مواد اولیه مورد استفاده برای تولید سیمان، موجب توسعه این صنعت در کشور شده است. کارخانه های سیمان در ابتدا به طور کامل از سایر کشورها (مانند شوروی، رومانی، آلمان، چک اسلواکی) خریداری می شدند؛ اما بعدها و با دستیابی کشور به دانش فنی طراحی و ساخت این واحدها، طراحی و اجرای کارخانه های سیمان به طور کامل در کشور انجام شد. میزان متوسط سرمایه گذاری مورد نیاز برای احداث یک کارخانه سیمان با ظرفیت ۱ میلیون تن، حدود ۱۵۰ میلیون دلار است. کارخانه های سیمان تا دو دهه اخیر دولتی بوده و قیمت گذاری و توزیع این کالا را دولت و تعاونی های توزیعی انجام می داد. پس از واگذاری کارخانه های سیمان به بخش خصوصی (اعم از بخش خصوصی واقعی و سایر نهادهای عمومی و شبه دولتی) نحوه اداره واحدهای سیمانی و شبکه توزیع آن با تحولاتی روبه رو شد، اما سایه قیمت گذاری دستوری توسط دولت برای سیمان تاکنون ادامه پیدا کرد، تا اینکه با اولین عرضه سیمان در بورس کالا در خرداد سال ۱۴۰۰، کشف قیمت سیمان براساس مکانیزم های عرضه و تقاضای بازار انجام شد. حمل و نقل و صادرات سیمان در مسافت های طولانی توجیه اقتصادی ندارد. بنابراین در کشورهایی که دارای منابع معدنی مورد نیاز برای تولید سیمان هستند، احداث کارخانه سیمان برای تامین نیاز بازارهای محلی (تا شعاع حداکثر ۴۰۰ کیلومتر) است. در فرایند تولید سیمان، ابتدا محصول کلینکر تولید می شود و پس از آسیاب کردن آن، سیمان به دست می آید. کشورهایی که منابع معدنی مورد نیاز یا فناوری لازم برای تولید سیمان ندارند، عموما محصول میانی کلینکر را وارد کرده و پس از یک مرحله آسیاب کردن، آن را به سیمان تبدیل می کنند. با توجه به سیاست های کشور در دهه های گذشته اعم از توسعه پروژه های عمرانی بزرگ مانند ساخت و ساز، سدسازی و پروژه مسکن مهر و همچنین چشم انداز افق ۱۴۰۴ کشور مبنی بر رشد اقتصادی سالیانه ۸ درصدی، اعطای گسترده مجوز به واحدهای تولید سیمان انجام شده است، به طوری که پیش بینی می شود با توجه به مجوزهای صادر شده برای کارخانه های سیمان، ظرفیت اسمی تولید سیمان کشور در سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۰۰ میلیون تن برسد. در حال حاضر ایران یازدهمین کشور بزرگ تولیدکننده سیمان در دنیاست. کشورهای چین، آمریکا و هند، سه کشور بزرگ تولیدکننده سیمان در دنیا هستند. در حال حاضر هیچ مجوزی برای واحدهای جدید تولید سیمان در کشور صادر نمی شود. قیمت سیمان در بازارهای منطقه ای در سال های اخیر به طور متوسط ۷۰ – ۶۰ دلار بر تن (معادل هر کیلوگرم ۱۶۲۵ تومان با احتساب دلار ۲۵۰۰۰ تومانی) بوده است. این در حالی است که قیمت فروش سیمان در کشور (مصوب وزارت صنعت، معدن و تجارت) در سال های اخیر حدود ۱۵ – ۱۰ دلار بر تن (معادل هر کیلوگرم ۵/۳۱۲ تومان با احتساب دلار ۲۵۰۰۰ تومانی) بوده است. حضور واسطه ها در صنعت سیمان چه در حوزه فروش داخلی و چه در حوزه صادرات یکی از چالش های بزرگ این صنعت به حساب می آید. واسطه ها سیمان را به قیمت مصوب دولتی در درب کارخانه از تولیدکننده خریداری کرده و آن را با احتساب هزینه حمل و نقل و سود در بازار عرضه می کنند. بنابراین سود حاصل از شکاف قیمتی میان قیمت سیمان در درب کارخانه و قیمت آن در بازار به جیب واسطه ها سرازیر می شود. نقش مهم واسطه ها به این دلیل است که با قدرت مالی آنها، تولیدکنندگان اقدام به فروش محصول خود به صورت نقدی به واسطه ها می کنند. این در حالی است که مصرف کنندگان واقعی، امکان خرید نقدی از درب کارخانه و به میزان بالا را نداشته و مجبور هستند تا تامین سیمان مورد نیاز خود را از طریق واسطه ها و سپس توزیع کنندگان انجام دهند. در سال های اخیر به دلیل افزایش قیمت حمل و نقل و همچنین مواد مورد نیاز برای بسته بندی سیمان (کیسه سیمان) اقدامات سودجویانه ای را برخی واسطه ها انجام داده اند و اصلاح نظام توزیع این کالای اساسی در کشور را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است. در حوزه صادراتی نیز، در گذشته واسطه ها (بازرگانان) ایرانی و غیرایرانی به خرید سیمان با قیمت مصوب از درب کارخانه و به صورت ریالی اقدام کرده و آن را به صورت ارزی یا ریالی صادر می کردند و به دلیل رواج کارت های بازرگانی یکبار مصرف، ارزی از محل صادرات سیمان به کشور باز نمی گشت که پس از اصلاح سیاست های ارزی توسط بانک مرکزی و همچنین نظارت بر روند صدور کارت های بازرگانی، این مشکل تا حد زیادی مرتفع شده است و در حال حاضر تولیدکنندگان سیمان نیز اقدام به صادرات محصولات خود می کنند.