روش شناسی کاربست احادیث نبوی در آثار عرفانی هفت قرن نخست

حدیث نزد عارفان و صوفیان، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چنانکه در تبیین چارچوب های فکری خود هم به­صورت تالی تلو آیات قرآن و هم به­صورت مستقل آمده اند. کاربست بیش از ده هزار «حدیث» و «شبه حدیث» موید همین کارکرد و جایگاه است. این در حالی است که در بخشی از این کاربست ها، گاه با یک نظام منسجم و مدون مواجه­می شویم و در بخش دیگر، که از نظر کمی بیشتر است، هیچ و ترتیب و آداب ظاهری لحاظ­نشده­است و صرفا کارکرد معنایی «حدیث» مدنظر قرارگرفته­است. عارفان و صوفیان، اگر آشنا به حدیث و حتی فراتر از آن، از جمله «محدثان» باشند، به­دلیل جهان بینی و روش خاصشان، «تلقی» و «کاربستی» منحصربه­خود دارند. این «انحصار در روش» به­معنای وجود «رویکرد واحد» در مواجهه با حدیث نیست؛ چنانکه گروهی از ایشان نقل حدیث را مشروط به تحقق اموری مانند «تزکیه نفس» کرده اند و گروهی دیگر سختگیرانه قائل­شده اند هیچ­گونه نقل حدیثی ممکن نیست. در این مقاله با تکیه بر منابع کتابخانه ای، به بررسی کمی و کیفی احادیث به­کاررفته در اهم آثار منثور عرفانی هفت قرن نخست پرداخته­شده است. اینکه استناد به روایات درطی هفت قرن روبه­فزونی گذاشته­است و عرفا و صوفیه، بیش از آنکه درصدد تبیین روش شناسی خود در تلقی و مواجهه با حدیث باشند، با نظر به کارکرد اثبات گرایانه «حدیث نبوی» در تثبیت تعالیم و اهدافشان از آن­ها بهره­برده اند از مهمترین نتایج مقاله حاضر است.

Keywords:

پیامبر , حدیث , نثر عرفانی , روش شناسی , هفت قرن نخست