« روش سنتی انحراف و تأمین آب آسیاب های آبی و قنات های رودخانه ای دزفول

گذر رودخانه دز از میان شهر باستانی دزفول علاوه بر آبادی شهر و رونق کشاورزی، طی صدها سال موجب گسترش و شکوفایی صنایع وابسته و بهره مند از جریان آب این رود و ایجاد سازه های شگفتی آفرین چون آسیاب های آبی و نیز قنات های رودخانه ای دزفول گردیده است .آسیاب های آبی متعدد که هنوز بخش هایی از آنها در دزفول موجود است و در اقتصاد و حیات اجتماعی شهر نقش بسزایی داشتند ، در تمام طول سال فعال بودند. همچنین قنات های رودخانه ای بدلیل تأمین آب مورد نیاز محلات مختلف شهر و نیز اراضی کشاورزی و باغات می بایست همواره از آب مطمئن برخوردار شوند. در دوران قبل از ساخت سد و شبکه آبیاری دز، بدلیل نوسانات جریان آب رودخانه دز در فصول مختلف سال و بخصوص افت شدید دبی رودخانه در فصول گرم وخشک و سال های کم باران ، تأمین آب مورد نیاز این تأسیسات الزاماً با انحراف آب رودخانه دز و به وسیله ساخت نوع ویژه ای از سدهای موقتی صورت می گرفت. کشاورزان و آسیابانان دزفول به منظور بالا آوردن سطح آب و تسهیل در سوار شدن آب به انهار و یا دهانه ورودی کاریزهای رودخانه ای و نیز برای تأمین آب مورد نیاز آسیاب های آبی، اقدام به ایجاد بندهای موقت با چوب و قلوه سنگ می نمودند که به سدهای سله ای (سبدی)معروفند. این سدها را از تیرهای چوبی و بصورت سبدهای بزرگ مخروطی درست کرده و پس از پر کردن آن از سنگ و قرار دادن در مسیر جریان، آب را به سمت آسیاب ها و همچنین دهانه ورودی قنات ها هدایت می کردند. این سبدها اصطلاحاً چُوسَلَه (CHusala) – در گویش دزفولی چو(چوب) و سله( سبد)- نامیده می شدند. برای ساخت این سبدها چوب درخت کنار (سدر) بدلیل استحکام و قابلیت دسترسی آسان ، بکار برده می شد. سدهای سبدی در فصول بارندگی و پرآبی رودخانه و بر اثر سیلاب های زمستانه تخریب و شسته می شدند. از این رو همه ساله در ایام کم آبی رودخانه نسبت به احیا و احداث مجدد آنها اقدام می کردند.با آغاز بهره برداری از طرح آبیاری دز(سدو شبکه آبیاری) و همچنین ورود تکنولوژی و ایجاد کارخانه های آرد در اواسط دهه چهل، قنات ها و آسیاب های رودخانه ای به تدریج کارایی خود را از دست دادند و رو به تخریب نهادند. در پی زوال این سازه های کهن، مشاغل وابسته و شیوه های خاص بهره برداری و کارکردهایی چون سدهای سله ای منسوخ و فراموش شدند.