جایگاه نشانه شناختی حکمت اشراق در وحدت کالبدی مساجد (نمونه موردی: مسجد امام اصفهان)

 سهروردی، پایه گذار حکمت اشراق و بنیان گذار وحدتی در قلمرو نور بود که آن را «وحدت حقیقت» و نور را «حقیقت واحد» نام نهاد. براساس این دیدگاه تمام کثرت های عالم، با سلسله مراتبی از عوالم نورانی، در احاطه همین حقیقت واحد می باشند. از آنجاکه حکمت و هنر، هر دو به زبان رمز بیان می شوند و سرچشمه ای واحد دارند و حکمت اشراق به عنوان فلسفه ای نور محور، بنیاد هنر اسلامی- اشراقی به شمار می آید؛ از این رو دیدگاه سهروردی در خصوص رمز وحدت در مراتب نور (وحدت معنا)، حاوی ظرایفی است که می توان بر پایه آن ها به اصولی در خصوص حضور اصل وحدت در نشانه های کالبدی (وحدت صورت) معماری اسلامی دست یافت. به بیانی دیگر، نور در حکمت اشراق،  به عنوان حقیقت واحد، رمزی است که می تواند به مثابه مظهر سلسله مراتب عوالم نورانی و با واسطه عالم نورانی مثال، آثار معماری را در قالب جلوه گاه حضور حقیقت، به نشانه هایی برای رمزگشایی معانی نهفته در لایه هایی متحد فضاها بدل نماید. از این رو در میان آثار معماری دوران اسلامی، از یک سو معماری مساجد با توجه به قابلیت های نمادین خود، می توانند محملی برای رمزگذاری و رمزگشایی مفاهیم وحدت آفرین نور (حقیقت واحد)  باشند و از سوی دیگر یکی از بهترین شیوه های درک رموز و معانی مستتر در کالبد فضاها روش شناخت نشانه هاست. از این رو تحلیل نشانه شناختی فضا و عناصر معماری مسجد امام اصفهان (نمونه موردی تحقیق)، به عنوان «محمل نور»، معرف این مهم است که نور منشا وحدت و تالیف تمام زیبایی ها و قابلیت های ادراکی - مفهومی در این اثر است و معمار آن توانسته با دریافت وجوه کیفی جایگاه متعالی و وحدت آفرین نور و بهره گیری از وجوه نشانه (عمدتا نمادین)، اتحاد میان جهان نورانی (معنوی) و جسمانی(مادی) را به واسطه عالم مثال(خیال) ارائه دهد. رویکرد این تحقیق کیفی، گردآوری داده های مورد نیاز، به روش اسنادی و کتابخانه ای بوده و در سامان دهی داده ها ، ضمن استفاده از روش توصیفی، با شیوه تجزیه و تحلیل تطبیقی، یافته ها مورد ارزیابی و تفسیر قرار گرفته اند.  

Keywords:

سهروردی , حکمت اشراق , وحدت , عالم خیال , رمز و نشانه , مسجد امام اصفهان