ارزیابی و تحلیل پارامترهای موثر بر ناتعادلی فضایی در ایران

تبیین موضوع: ترجمان صحیح مفهوم عدالت در حوزه دانش جغرافیا تحت عنوان تعادل در فضا است و به عنوان یک اصل در دانش فضایی همواره مورد تاکید بوده است. در همین راستا، پژوهش حاضر سعی دارد ضمن تعریف متغیرهای موثر بر تعادل فضایی، آن ها را مقدار­پذیر و با تدوین روابط ریاضی، داده پردازی، پردازش، مدل ­سازی و ارزیابی رقومی کند. روش: موضوع این پژوهش در حوزه مطالعات آمایش سرزمینی و مبانی آن بر روش پدیدار­شناسی استوار است. لذا برای دستیابی به اهداف تحقیق ابتدا به مستندسازی بنیادهای نظری آن مبادرت شده است. در مرحله دوم، نسبت به تعریف مفهوم تعادل فضایی اقدام و با ایجاد شبکه ای از مولفه ­هایی که تعریف کننده تعادل در فضاست بازیابی گردید. در مرحله سوم، مولفه های تعریف کننده مفهوم فوق واحدگذاری و در چهارچوبه منطق ریاضی برای مناطق گوناگون احصاء شدند.  یافته‎ ها: نتایج پژوهش حاکی از آنست که، ضریب دسترسی (TC) در دامنه زمانی ۲۵ تا ۳۵ دقیقه و ضریب شکل (FC) در دامنه طلایی ۱/۶ تا ۱/۸ در حالت تعادلی قرار می­ گیرد. همچنین در صورتی که مقدار ضریب سطح-جمعیت (AE) صفر باشد، حالت تعادل ایجاد شده است. عدم تعادل این ضریب زمانی است که مقدار آن بزرگتر از صفر باشد. اما اگر مقدار این ضریب کوچکتر از صفر باشد بدان معناست که شهر مورد نظر امکان گسترش را دارد. نتایج: مقدار TC برای شهرهای مورد مطالعه در سال ۱۳۳۵ نشان می ­دهد که دو شهر مشهد و ری با ضرایب دسترسی ۲۵/۵۲ و ۲۵/۷۵ به لحاظ دسترسی در دامنه تعادلی قرار دارند و بقیه شهرها امکان گسترش تا میل به دامنه تعادلی را دارا می­ باشند. از طرفی مقدار ضریب دسترسی شهرهای نمونه در سال ۱۳۹۰ حاکی از آن است که تنها شهر بم با ضریب دسترسی ۱۵ امکان گسترش تا رسیدن به دامنه تعادلی را دارد و بقیه شهرها در خارج از دامنه تعادلی هستند. همچنین مقدار  ضریب شکل شهرهای نمونه در سال ۱۳۳۵ نشان می­دهد که این ضریب برای شهرهای کرمان (۲/۱۷) و کاشان (۳/۷۷)، فراتر از دامنه تعادلی آن­ ها هست اما برای بقیه شهرها در دامنه تعادلی واقع نشده و امکان گسترش تا دستیابی به این مقدار را دارا هستند. همچنین تحلیل این ضریب برای سال ۱۳۹۰ حاکی از آن است که شهرهای سبزوار، دامغان و بم با ضریب ۱/۷، در دامنه تعادلی (۱/۶ تا ۱/۸) قرار داشته و بقیه شهرها در خارج از دامنه تعادلی قرار دارند. از طرفی ضریب AE بدست آمده برای شهرهای مورد مطالعه در سال ۹۰ حاکی از آن است که تنها شهر مشهد با ضریب ۰/۵- دارای تعادل بوده و قابلیت گسترش دارد و بقیه شهرها با دارا بودن ضرایب بیشتر از صفر در حالت عدم تعادل قرار دارند. افزایش بی­ رویه جمعیت این شهرها در سال­ های اخیر موجب عدم تعادل آن ­ها شده است.

Keywords:

تعادل فضایی , ضریب دسترسی , ضریب شکل , ضریب سطح-جمعیت