سخن سردبیر

فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی ۷۴ / سال بیست و دوم، شماره اول / بهار ۱۳۹۷ The Knowledge Studies in TheIslamic University, ۲۰۱۸(Spring)۷۴, Vol. ۲۲, No.۱   سخن سردبیر   انسان و جهان، به شدت در حال تغییر و تحول اند. ریشه تحولات رفتاری و اجتماعی انسان معاصر را باید در تغییر دانش دانست که یکی از دانشهای تحول زای دنیای معاصر، علوم شناختی(cognitive science) است. علوم شناختی، دانش میان رشته ای درباره مغز و ذهن دانسته شده که از رشته های مختلف روان شناسی و عصب شناسی و زبان شناسی و انسان شناسی و هوش مصنوعی و علوم رایانه ای و فلسفه ذهن تشکیل یافته است. علوم شناختی در پی آن است تا با مطالعه فعالیتهای ذهنی بشر همچون تفکر، توان تصرف و تغییر در شناخت آدمیان را پیدا کند. این دسته از علوم، مشتمل بر روان شناسی شناختی، علم اعصاب شناختی، فلسفه ذهن و زبان شناسی شناختی است و در عرصه های مختلف تعلیم و تربیت، سیاست، اقتصاد و معیشت، درمان و سلامت، فعالیتهای رباتی، بازی های رایانه ای، حوزه دفاعی، منطق فهم دین و سایر علوم انسانی تاثیرگذار است. دنیای استعمار با علوم شناختی و از طریق رسانه های مدرن بر شناخت و رفتار جوامع تاثیر می گذارد؛ بنابر این، تنها راه مقابله با این شیوه جدید استعمار، شناخت و بهره گیری از علوم شناختی است. جمهوری اسلامی ایران موفق شد با درک اهمیت این مبحث مهم، به تاسیس برخی از رشته های علوم شناختی در دانشگاههای تهران، اصفهان، شهید بهشتی، شهید چمران اهواز، فردوسی مشهد، شهید مدنی آذربایجان، پژوهشکده علوم شناختی تهران، پژوهشکده علوم شناختی پژوهشگاه دانشهای بنیادین و غیره و تشکیل ستاد راهبردی توسعه علوم و فناوری شناختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اقدام کند. چند مطلب مهم درباره علوم شناختی عبارت است از: اهمیت نگرش جامع نگر به علوم شناختی بر هر فعالیت دیگری؛ تاثیرگذاری علوم شناختی بر شناخت، بینش و باور، نگرش و زاویه دید، منش و خلقیات، تصمیم گیری، کنش و عمل؛ علوم شناختی در یک رتبه قرار ندارند. فلسفه ذهن به عنوان مبنای فلسفی که بر مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی استوار است، بر سایر علوم شناختی مقدم است. لزوم شکل گیری ستاد راهبردی و مدیریتی کلان به عنوان شورای عالی علوم شناختی برای نظام سازی فعالیتهای جزیره ای در کشور. آینده پژوهی علوم شناختی برای تدبیر روند توسعه علم و فناوری و استفاده از فرصتها و تهدیدها. قصد نگارنده از بیان این مطلب، توجه دادن به این نکته است که ساماندهی علوم شناختی و کاربست آن در عرصه های مختلف، تنها راه مبارزه با شیوه مدرن استعمار در تغییر رفتارهای معیشتی و تربیتی و غیره است. هر چه دیرتر به این ضرورت توجه شود، بیشتر گرفتار خسارت می شویم. درخواست متولیان نشریه از مخاطبان این است که مقالاتی در زمینه نسبت دانشگاه و علوم شناختی بنگارند و متولیان علوم شناختی را در این زمینه یاری رسانند. اما مقالات این شماره از نشریه به شرح ذیل است: مقاله «الزامات و راهکار تدریس عرفان عملی در اسلام؛ مطالعه آسیبشناسانه بر پایه دادههای آماری از دانشجویان دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) قزوین»، با بهرهگیری از روش پیمایشی و آماری و ارائه پراکندگی دادهها بر پایه مطالعات نظاممند چند ترم و نیز به کارگیری روش تحلیلی- توصیفی، به طرح پیشنهادی برای تالیف کتابی آموزشی رسیده است. نگاشته «بررسی عوامل درونسازمانی موثر بر اثربخشی دروس گروه معارف اسلامی»، به بررسی عوامل درونسازمانی موثر بر اثربخشی دروس عمومی گروه معارف اسلامی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول پرداخته و به این نتیجه رسیده است که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی دزفول، گروه معارف اسلامی این واحد را در زمینه «چارچوب و محتوای برنامه درسی»، مطلوب(بالاتر از حد متوسط)؛ در زمینه «اجرای برنامه درسی»، مطلوب(در حد متوسط)؛ در زمینه «مدیریت برنامه درسی»، نامطلوب(پایینتر از حد متوسط) و در مجموع، گروه معارف اسلامی این واحد را بر اساس «کل عوامل درونسازمانی»، نامطلوب ارزیابی کردند. نوشتار «تحلیل امکان تقرب هنر به مفاهیم دینی»، به این نتیجه رسیده که با ملاک صورت(فرم) می توان نسبت هنر با دین را تعریف و هنر را به دو گروه هنرهای مقرب و مبعد تقسیم کرد. هنرهای مقرب، هنرهایی اند که امکان تقرب هنر به مفاهیم دینی را فراهم می آورند. هنر مقرب می تواند مفاهیم دینی را با حفظ چارچوب آن به مخاطب منتقل کند. مقاله «اخلاق گفتگو در قرآن و حدیث؛ با تاکید بر مناظره های امام رضا(ع)»، پس از ارائه معیار مراء حق و باطل از دید آیات و روایات، مهم ترین مناظره های بین الادیانی و بین المذاهبی رضوی(ع) را که در ضمن هشت مجلس به نقل شیخ صدوق(ره) در کتاب «عیون اخبار الرضا» و با هدف کشف اخلاق مناظره و با رویکرد تاکید بر ترک مراء و مجادله مذموم در طول مناظره با حریف و با تاکید ویژه بر گریز از توهین به رقیب تدوین شده است. نگاشته «تجلی عدالت در سنتهای الهی و اجتماعی قرآن» به بیان جریان عادلانه حاکم بر کلیت نظام هستی پرداخته و توانسته خیرات و شرور جهان را با نگاه عاقلانه بررسی کند و ضمن اعتقاد به عدالت الهی نسبت به انسانها، مشکلات و مصائب آنها را به طور عقلانی تبیین نماید. نوشتار «بحران معنویت در جهان معاصر» به این نکته اشاره دارد که معنویت مورد نیاز بشر، همان معنویت حاصل از آموزههای دین مبین اسلام است و گسترش آن در جامعه، مستلزم آگاهیبخشی نسبت به شبهمعنویتهایی مثل عرفان حلقه و کیهانی و... است که میتواند با بصیرتافزایی در این باب مفید بوده و زمینه برونرفت از بحرانهای حاصل را فراهم کند. مقاله «نظریه به گزینی، نقش و آثار آن در سبک زندگی اسلامی» به این نتیجه منتهی می شود که قرآن کریم با تاکید ویژه در استعمال واژه «احسن»، خواسته است که انسان با مجهز شدن به این ابزار فکری، متناسب با ظرفیتهای انسانی اش، سبکی نو در زندگی طراحی و ایجاد کند و در تنگناها و پیچ و خمهای زندگی به دستاویزی برای خروج از بحران و بن بستها چنگ زند. نگاشته «نقد روششناسی عرفانی مکتب حلقه» بر این نکته تاکید دارد که مدعیات عرفانی مکتب حلقه با سه ملاک بنیادین علم عرفان؛ یعنی تواتر، عقل و دین، ناسازگار است. در عرفان عملی، فقدان ریاضت و سلوک و در عرفان نظری، ضعف تحلیل مسئله فقر و وحدت شخصی آشکار است.   سردبیر