بررسی تلفظ دو تکواژ هم نقش- هم نویسه عطف و ربط در بافت های گوناگون

زبان فارسی برای نقش های دستوری عطف و ربط از دو تکواژ  [o]و [va] که نقش مشابهی دارند و هر دو با نویسه «و»  نگاشته می شوند بهره می برد. از این رو، در پژوهش پیش رو این دو تکواژ هم نقش-هم نویسه در نظر گرفته شده اند. تکواژ [o] پی بستی است که با تغییرات آوایی و مقوله ای از گذشته به پارسی نوین رسیده است. تکواژ [va] نیز وام واژه ای از عربی است. دلیل اصلی وام گیری واژه [va] از عربی جبران عدم امکان کاربرد پی بست [o] در بافتی بوده که میزبانی برای چسبیدن این پی بست به آن وجود نداشته یا بین میزبان و این پی بست درنگ شده باشد. البته چنانچه در سبک رسمی گوینده پس از تولید هم پایه نخست درنگ نکند می تواند یکی از دو تکواژ [o] یا [va] را تولید کند. هدف این مقاله تحلیلی بررسی تلفظ این دو تکواژ در بافت های گوناگون است. بدین منظور محدودیت هایی که تعامل شان در قالب چند رتبه بندی  تلفظ این دو تکواژ را تعیین می کنند در چارچوب نظریه بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، ۲۰۰۴ /۱۹۹۳)  مورد بحث قرار گرفته اند. نتایج این پژوهش در مورد پی بست [o] حاکی از آن است که اگر هم پایه نخست مختوم به یک همخوان باشد، فرایند «باز هجابندی» رخ می دهد. ولی چنانچه این هم پایه مختوم به واکه باشد یک همخوان میانجی میان آن و پی بست [o] برای رفع التقای واکه ها درج می شود. بدین صورت که همخوان میانجی ای که مشخصه مشترکی با یکی از واکه های [i]، [u] یا [o] داشته باشد درج می شود؛ اما از آنجا که هر یک از واکه های [e]، [a] یا [A]مشخصه مشترک بارزی با همخوان های میانجی زبان فارسی ندارند، میان هم پایه مختوم به یکی از این واکه ها و پی بست [o] یک همخوان میانجی که با واکه دوم یعنی [o]ی پی بست مشخصه مشترکی دارد درج می شود. سرانجام علت حذف واکه /a/ی واژه [va] هنگام التقای آن با یکی از دو واکه کشیده /A/ یا/i/  گونه خاصی از محدودیت پایایی MAX است که مانع حذف واکه های کشیده می شود.

Keywords:

واو عطف , واو ربط , ساخت هم پایه , باز هجابندی , همخوان میانجی