بحثی انتقادی درباره شطرنج و متعلقات آن در برخی شروح متون عرفانی

درک درست از متون مختلف ادبی و پی­بردن به معانی باطنی آن، منوط به فهم صحیح و عاری از استنباط­های مغشوش است. از جمله متونی که علاوه بر معانی ظاهری نیاز به تبیین وجوه مختلف و تعابیر گوناگون دارد، متون عرفانی است؛ لذا موضوع تشریح در این متون به خاطر مسائل فوق الذکر، اهمیت مضاعفی دارد. این در حالی است که شاعران و عارفان برای بیان مافی­الضمیر خود بعضا از اصطلاحاتی مضمون­آفرینی یا نمادپردازی کرده­اند که حتی در حوزه مطالعاتی شارحان جامع­الاطراف نیز نیست؛از جمله این اصطلاحات که لغزشگاهی برای شارحان و به تبع آن خوانندگان محسوب می­شود، مربوط به بازی شطرنج است. نوشته حاضر بر آن است تابااستفاده از روش استقرایی و با بازخوانی دقیق آثاربرخی شاعران عارف، به تحلیل روش درست این بازی و پیچیدگی­ها و ظرایف آن بپردازد و برخی شروح متون عرفانی در این زمینه را مورد نقد و بررسی قرار دهد. حاصل پژوهش نشان می­دهد که شارحان محترم، به خاطر پیچیدگی خاص این بازی، اغلب یا از توضیح ابیات چشم­پوشی کرده­اند و یا اینکه بعضا دچار لغزش شده­اند. از جمله اصطلاحات مورد اختلاف بین شارحان می­توان به «شه­رخ زدن»، «فرزین بند»و «طرح نهادن»، اشاره کرد.

Keywords:

شطرنج , نقد , متون عرفانی , طرح نهادن , شه رخ زدن , فرزین بند