بررسی تاب آوری کالبدی بازار کاشان در برابر زلزله (با تاکید بر نقش شبکه های ارتباطی و فضای باز)

تاب­آوری یک فضای معماری، توانایی و ظرفیت مقابله با پیامدها و صدمات ناشی از وقوع یک حادثه است که سبب­می­شود بازگشت به شرایط عادی پس از حادثه، تسهیل­ و از ایجاد بحران جلوگیری­­شود. یکی از وجوه مهم تاب­آوری، وجه کالبدی است که به معنای توانایی پایداری ساختار بنا درمقابل تغییرات، حوادث و سپری­شدن زمان و میزان پاسخ­گویی ساختار به نیازهای حال و آینده است. بافت تاریخی کاشان یکی از بافت­های شهری باارزش از منظر کالبدی، فرهنگی و اجتماعی است. دراین­میان بازار سنتی کاشان به لحاظ این که مکان اصلی تبادلات فرهنگی و اقتصادی شهر است، اهمیت زیادی دارد. زلزله­خیزبودن منطقه کاشان، اهمیت بررسی موضوع تاب­آوری کالبدی در این بازار را نشان­می­دهد. بنابراین سوال پژوهش این است که مولفه­هایی تاب­آوری بازار تاریخی چه هستند؟ از سوی دیگر، عملکرد بازار به عنوان شریان تجاری شهر و جمعیتی که پیوسته در آن درحال جابه­جایی است و قرارگیری بازار در مرکز شهر، ضرورت پرداختن به مولفه­های فضای باز و راه­های ارتباطی در این محدوده را پررنگ­تر می­سازد. بنابراین پرسش بعدی این است که فضاهای باز و نظام دسترسی چه کیفیتی در این ساختاردارند و ارزیابی این بخش از بازار از منظر تاب­آوری چیست؟ در این مقاله، برای بررسی مولفه­های اثرگذاربر تاب­آوری کالبدی، نمونه­ی پژوهشی، با روش اسنادی و با استفاده از شیوه توصیفی و تحلیلی و همچنین به روش کیفی مورد شناسایی و بررسی قرارگرفته­­است. در بررسی تاب­آوری کالبدی، باتوجه به نقش پراهمیت فضاهای باز و نظام دسترسی در نمونه­ی پژوهشی، به کمک پیمایش میدانی و تحلیل وضعیت موجود، همچنین مصاحبه با استفاده­کنندگان از بازار تاریخی ­از طریق پرسشنامه، مولفه­های اثرگذار در تاب­آوری کالبدی مورد ارزیابی قرارگرفت و عوامل موثر بر پایداری ساختار فضایی بازار و دوام و پایایی آن شناسایی و استخراج­شد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که فضاهای باز بازار، به دلیل گستردگی و داشتن سلسله مراتب دسترسی در کل بازار، از تراکم و توزیع مناسبی برخودارند ولی در دو راسته مسگرها و درب زنجیر، طول راه خروج، بیش از حد استاندارد است. ارزیابی مولفه های موثر تاب آوری نشان می دهد که مسجد سلطانی، کاروانسرای میرپنج، آقا و مسجد میر عماد، دارای فضای باز با مساحت مناسب، جداره­های سالم  و پایدار، فعال و با ارتباط مستقیم با شریان های شهری برای استفاده پس از سانحه مناسب هستند. راسته­ها و تیمچه­ها به عنوان فضای دسترسی با مشکل ریزش ناشی از آسیب سقف در هنگام زلزله، تناسبات نامناسب گذر و عناصر الحاقی و در نتیجه مسدودشدن روبرو هستند که این موضوع سبب کاهش تاب­آوری مجموعه است اما ساختار ارگانیک بازار و وجود تویزه های باربر در سقف­ها نکات مثبت در ایجاد ایمنی در فضای راسته ها می­باشد.

Keywords:

Physical resilience , bazaar of Kashan , earthquake , open space , Access routes , تاب آوری کالبدی , بازار کاشان , زلزله , فضاهای باز , مسیرهای دسترسی.