عناصر کالبدی درتغییر و تبدیل سازمان فضایی شهر ایرانی به شهر اسلامی (در قرون اولیه هجری)

طرح مسئله، پیدایش ساخت شهر و زندگی شهری در ایران پیشینه طولانی دارد. معماری و ساخت شهر در ایران باستان بویژه در دوره اشکانیان و ساسانیان رونق فراوانی گرفت به طوری تعداد انبوهی از شهرها در این دوران بنا گردید. مهمترین عناصر کالبدی در ساخت هسته شهر در ایران دوران باستان از سه بخش عمده تشکیل میشد، یعنی ارگ به عنوان مقر حکومتی و اداری، شارستان و برست یا شهر بیرونی که در واقع حومه شهر محسوب می شد. در ایران دوره اسلامی نیز مولفه شهر و عناصر کالبدی آن در ساخت و شکل گیری تمدن اسلامی نقش بسزایی داشته است، در این دوران هسته اصلی شهرهای ایرانی به سبک و سیاق پیشین حفظ گردید و با تغییر عنوان آنها از ارگ باستانی به کهن دژ اسلامی، شارستان به شهرستان، شهر بیرونی به ربض اسلامی موجودیت خود را حفظ نمودند. هدف پژوهش حاضر بررسی عناصرکالبدی در تغییر شهرایرانی به شهر اسلامی در قرون نخستین هجری می باشد. نتایج و یافته های این پژوهش نشان می دهد علی رغم تغییر مذهبی جامعه ایران که باعث مرز جدایی بین ایران در دوره باستان و دوره اسلامی می باشد ولیکن از لحاظ معماری و شهرسازی این تغییرات خیلی عمیق و فراگیر نبود و در دوره اسلامی نیز شهرهای با حفظ هسته پیشین خود و سه بخش ارگ، شارستان و ربض تداوم یافتند و صرفا با ساخت مکانهای چون مسجد، بازار و محله که تبلور معنویت اسلامی بود و همچنین حذف مکانهایی چون آتشگاه به عنوان نمادهای مذهب زرتشتی و ایران باستان، شهرها از لحاظ فضای شهری موجودیت پیشین خود را حفظ نمودند. روش و رویکرد این پژوهش از نوع بنیادی و به شکل توصیفی و تحلیلی و بر مبنای شیوه مطالعه کتابخانه ای و کتب و منابع دسته اول می باشد.

Keywords:

شهر ایرانی , شهر اسلامی , عناصر کالبدی , شهرستان , ربض , ارگ.