بازنگری زباهنگ احترام محوری در سایه ادب اجتماعی با تحلیل پیکره گفتمان شفاهی براساس الگوی هایمز

درهم­تنیده بودن زبان و فرهنگ مدت­هاست که موردبحث و بررسی اندیشمندان حوزه جامعه­شناسی زبان، مردم­شناسان و نیز کاربردشناسان زبان بوده است. یکی از حوزه­های نوین تحقیق درباره این درهم­تنیدگی، مطالعه نمایش فرهنگی از یک زبان یا زباهنگ است. در این تحقیق زباهنگ احترام محوری در فرهنگ ایرانیان، با توجه به اهمیت و جایگاه ادب و نزاکت اجتماعی فرهنگ ایرانی اسلامی، موردبررسی قرارگرفت. هدف این تحقیق به­طور خاص، شناسایی بازنمود جنبه­های حاکم از فرهنگ کنونی گویشوران در زباهنگ احترام محوری و شناخت جنبه­هایی از ادب اجتماعی بود که در زباهنگ احترام محوری انعکاس یافته­است. به این منظور، ۱۴۰ پاره­گفتار مرتبط با احترام و نزاکت از میان ۳۲۰ مورد شفاهی که از میان افراد ۱۵ تا ۶۱ ساله (۱۳۲ زن و ۱۶۹ مرد) با سطح تحصیلات متفاوت (بی سواد تا تحصیلات عالیه) و مشاغل مختلف (خانه­دار، دانش­آموز، دانشجو، معلم، مهندس، کارمند، پزشک، پرستار، بازنشسته، و مشاغل آزاد) از شهرهای اراک، اصفهان، شهرکرد، تهران، قم، ساوه، گلپایگان، شادگان، تبریز، رشت، هرند، دهلران، کرمانشاه، خرم آباد، سرپل ذهاب، بروجن، آران و بیدگل، نجف­آباد، ایذه و میاندشت در موقعیت­های گوناگون گردآوری شد. پاره­گفتمان­های شفاهی این افراد ابتدا ضبط و بعد در قالب یک فرم، پیاده­سازی شد. در این مرحله برای ثبت جزئیات شفاهی کلام از علائم گفتارنگاری برای ثبت آوایی و سایر رویدادهای بیانی از قبیل مکث و قطع کلام مخاطب استفاده شد. سپس با استفاده از الگوی SPEAKING هایمز (۱۹۶۷) احترام محوری موردبررسی قرار گرفت. تحلیل داده­ها برمبنای این الگو نشان داد که بسامد کاربرد این زباهنگ در موقعیت­های عمومی بیشتر از موقعیت­های خصوصی و در میان شرکت­کنندگان نابرابر (رسمی و غیررسمی) رایج تر از افرادی با سطح اجتماعی برابر است. از نظر هدف نقش­های کاربردشناختی ابراز علاقه و ارادت (محبت و دوست ­داشتن)، تمجید، تکریم، دعوت، شکسته­نفسی و چاپلوسی از پربسامدترین اهداف تجلی­یافته این زباهنگ بودند.  بررسی­های عمیق­تر حاکی از آن بود که زباهنگ احترام محوری با قدرت محوری کاملا برابر نیست و این دو را باید جداگانه تعریف ­کرد. دیگر آنکه، زباهنگ احترام محوری با وجود استقلال مفهومی خود با زباهنگ­های صراحت­گریزی و قدرت محوری هم­پوشانی دارد. به­علاوه، زباهنگ احترام محوری از فرازباهنگ­های جمع­گرایی و سلسله­مراتب­پذیری ایرانیان تاثیر می­پذیرد. دیگر آنکه زباهنگ احترام محوری در داده­های این پژوهش برمبنای دو محور سلطه و هم­بستگی توجیه­پذیر است و تنوع و شدت بروز جنبه­های احترام تابع سلطه و هم­بستگی موجود در بافت است.

Keywords:

Keywords: Hyme's speaking model , Etiquette , Cultuling , Respect cultuling , الگوی SPEAKING هایمز , ادب اجتماعی , احترام , زباهنگ , زباهنگ احترام محوری.