بهینه سازی رشد گیاهچه و بررسی تولید تاکسان در کشت درون شیشه ای سرخدار (Taxus baccata L.) abstract
سرخدار (Taxus baccata L.) به علت دارا بودن ترکیبات دیترپنوئیدی با اثرات ضد سرطان، از مهمترین گیاهان دارویی شناخته شده در جهان است که در معرض انقراض قرار دارد. در این تحقیق که در پژوهشکده گیاهان دارویی دانشگاه شهید بهشتی صورت پذیرفت، ابتدا اثر نوع محیط کشت (MS٬ MS۲/۱ و NN)، جاذب های فنولی (زغال فعال و PVP) و تنظیم کنندههای رشد گیاهی (IBA، GA۳ و BA) در قالب طرح فاکتوریل با سه تکرار، با هدف بهبود جوانه زنی و رشد گیاهچه های سرخدار در کشت درونشیشه ای بررسی گردید. در ادامه تولید تاکسان در گیاهچه هایی که طی ده ماه در محیط انتخابی رشد کرده بودند، اندازه گیری شد. محیط کشت NN بهدلیل غلظت نمک های پایه کمتر در محیط کشت تاثیر معنی داری بر درصد جوانه زنی نداشت، ولی منجر به افزایش طول ریشه و درصد رویش عادی گیاهچه گردید. همچنین استفاده از جاذب های فنولی موجب افزایش بیشتر طول ریشه و ساقه و بهبود نرخ رویش عادی گیاهچه گردید. بهعلاوه ترکیب هورمونی IBA × GA۳ (۲/۰ میلی گرم بر لیتر جیبرلیک اسید × ۰۱/۰ میلی گرم بر لیتر ایندول بوتیریک اسید) بیشترین تاثیر را بر میزان رویش عادی گیاهچه ها داشته و بیشترین طول ریشه با ۱/۰ میلی گرم بر لیتر ایندول بوتیریک اسید و حداکثر ارتفاع ساقه از ترکیب هورمونی BA × GA۳ (۲/۰ میلی گرم بر لیتر جیبرلیک اسید × ۲ میلی گرم بر لیتر بنزیل آدنین) به دست آمد. همچنین میزان تاکسان ها در اندام هوایی بیشتر از ریشه بوده و بیشترین تاکسان در اندام هوایی ۱۰- دی استیل باکاتین III و در ریشه تاکسول و ۱۰- دی استیل تاکسول بود که حداکثر مقدار آن ها در هفته چهلم به دست آمد. در کل نتایج این تحقیق حاکی از تاثیر مثبت استفاده از تنظیم کننده های رشد، زغال فعال و کاهش غلظت نمک های محیط کشت بر رشد ریشه و توسعه عادی گیاهچه به منظور بهینه سازی تکثیر گیاهچه های سرخدار در کشت درونشیشه ای بود. همچنین نشان داده شد کشت سلولی حاصل از اندام هوایی نسبت به کشت ریشه های مویین گزینه بهتری در جهت تولید تاکسان ها در شرایط آزمایشگاهی است.