ارزیابی مولفه ها و حوزه پراکنش فرهنگ یازI-III در شمال شرق ایران با تاکید بر حوزه فرهنگی خراسان

پس از تحولات دوره مفرغ جدید در فلات ایران، دوره جدیدی به نام عصر آهن ظهور پیدا کرد. فرهنگ های عصر آهنی منطقه شمال شرق ایران به طور کامل با نظریات تحولی و شاخصه های فرهنگ عصر آهن مناطق شمال غربی ایران، همچنین رویکردهای تحولی این دوره در دیگر نقاط فرهنگی فلات ایران متفاوت است. فرهنگ های عصر آهنی شمال شرق ایران به ویژه خراسان، شامل دو فرهنگ کاملا متفاوت از نظر مواد فرهنگی و شاکله های زیستی هستند که فرهنگ های یاز و داهستان نام دارند. در پژوهش حاضر، علاوه بر تشریح مولفه های فرهنگی یاز، تلاش می شود حوزه های نفوذ و مرزهای مشترک این دو نظام فرهنگی تبیین و سپس برحسب مطالعات اخیر، شاکله های زیستی فرهنگ عصر آهنی یاز در خراسان ارزیابی شود. درنهایت نیز کوشش می شود تا حد امکان مولفه های سفالی فرهنگ یازIII در خصوص فرهنگ هخامنشی خراسان، بررسی شود. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر حوزه نفوذ فرهنگ یاز در شرق خراسان و فرهنگ داهستان در غرب خراسان تا دشت گرگان است. برحسب مطالعات اخیر و دانش فعلی، دشت بجنورد در حوضه اترک و دشت جاجرم در حوضه کال شور مرزهای مشترک این دو فرهنگ(در استان خراسان شمالی) محسوب می شود. در شرق خراسان مولفه های فرهنگ عصر آهنی، هم خوانی نزدیکی با فرهنگ یاز در آسیای مرکزی دارد و برخی مولفه های محلی نیز مشهود است. علاوه بر این دوره یاز III از لحاظ گاه شناختی مقارن با حکومت هخامنشیان است که در تقسیم بندی زمانی یاز؛ یعنی از ۵۰۰ – ۳۰۰ق.م نادیده انگاشته شده که با توجه به گونه های سفالی، تا حدی می توان مولفه های دوره هخامنشی در خراسان را پی گیری کرد.

Keywords:

خراسان , عصر آهن , فرهنگ یاز , فرهنگ داهستان , دوره هخامنشی