تحلیل فنون و نقوش مینای آبگینه های موجود در موزه قاجار تبریز

میناکاری بر آبگینه از جمله مهارتهای هنری با سابقه ای طولانی در ایران است که همزمان با دوران قاجار با ورود آثار اهدایی و سفارشی از اروپا، تحت تاثیر تکنیک ها، نقوش و طرح های آنها قرار گرفت و مظاهر این تاثیرات تا عصر حاضر ادامه دارد. تلفیق تکنیک های تزیینی و تشابه نقوش در محصولات داخلی و وارداتی، گاهی ایرانی یا غیر ایرانی بودن آنها را با ابهام مواجه می کند. در موزه قاجار تبریز گنجینه نفیسی از این گونه آبگینه ها با طیف وسیعی از رنگ و طرح نگهداری می شود که در پژوهش حاضر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. هدف پژوهش پیش رو شناخت شیوه­های اجرای مینای آبگینه­های این مجموعه و تحلیل نقش مایه­های  به کار رفته بر روی آنهاست. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش بود که آثار مینای موزه قاجار تبریز از چه ویژگی های فنی (شیوه­های اجرا) و بصری (نقوش) برخوردارند و در آرایه­های بصری خود چه پیامی را به همراه دارند؟  به همین منظور، نمونه­هایی از این مجموعه انتخاب و بررسی شد. نوع پژوهش بنیادی،  توصیفی _ تحلیلی با رویکردی تطبیقی و گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای و میدانی است. نتایج به دست آمده نشان داد که مینای آثار این مجموعه با استفاده از رنگ های اپک، لاستر و طلاکاری انجام گرفته و آرایه های تزئینی به کار رفته در آنها، حاوی نقوش اروپایی و سنتی ایرانی است. در این میان نقوش انسانی (نقش زنان و مردان اروپایی، شاه و رجال سیاسی قاجار)، گیاهی (کندن، انواع برگ، ترنج، گل پنج­پر، گل انار)، شیر و خورشید و رقم (کتیبه)، اصلی­ترین نقوش به کار رفته در آثار این مجموعه بوده است. آثار مذکور تجملاتی، اهدایی و وارداتی بوده، که به سفارش تجار و دولتمردان ایران ساخته شده و تزئینات مینای دسته­ای از آنها متاثر از سبک­ هنری اشرافی غربی، چون روکوکو بوده و دسته­ای دیگر نیز با توجه به تصویر شاهان قاجار، رجال سیاسی و نقش شیر و خورشید، ابزاری تبلیغاتی در خدمت نمایش شوکت شاهان قاجاری و گفتمان قدرت حکومت بوده است.

Keywords:

Qajar Museum of Tabriz , Iranian glass enamel , European glass enamel , glass decorations , Motifs on glass , موزه قاجار تبریز , مینای شیشه ایرانی , مینای شیشه اروپایی , تزئینات شیشه , نقوش روی شیشه