اولین گزارش وقوع Boeremia exigua روی گوجه فرنگی در ایران

طی زمستان ۱۳۹۱ روی میوه های گوجه فرنگی در بازارهای شهرستان زنجان، علائم پوسیدگی سیاه رنگ و زخم های چوب پنبه ای مشاهده شد. پس از کشت بافت های آلوده در محیط کشت سیب زمینی- دکستروز- آگار (PDA)، قارچی پیکنیدیوم دار جدا گردید و این جدایه به عنوان گونه ای از جنس Phoma شناسایی شد. شناسایی گونه بر اساس ویژگی های کلیدی جدایه قارچی در محیط کشت های جو- آگار (OA) و مالت- آگار(MEA) انجام گردید (Boerema et al., ۲۰۰۴). مشخصات مورفولوژیکی و میکروسکوپی قارچ در سه محیط کشت در دمای ˚C ۲۴ و تاریکی بدین شرح بود: در محیط کشت PDA پرگنه قارچ طی روزهای اول بی رنگ بوده به تدریج رنگ آن به خاکستری مایل به زیتونی تا سبز زیتونی مبدل شد. پیکنیدیوم ها به فراوانی داخل محیط کشت تشکیل شدند. تراوش های کرم رنگ پیکنیدیوسپورها بر سطح پرگنه قابل رویت بودند. سرعت رشد قارچ زیاد بوده و پس از گذشت یک هفته، قطر پرگنه به هشت سانتی متر رسید. در محیط کشت های OA  و MEA  هم سرعت رشد قارچ نسبتا زیاد بود و پس از گذشت یک هفته قطر پرگنه در آنها به هفت سانتی متر رسید. در محیط کشت OA تعداد زیادی یاخته متورم ریسه ای که در محل بند دارای فشردگی بودند، تشکیل شدند. استفاده از یک قطره محلول فوق اشباع سود سوزآور (NaOH, pH > ۱۲) در حاشیه در حال رشد کشت چهار روزه قارچ در این محیط کشت، موجب بروز واکنش E+ و ظهور رنگ سبز مایل به آبی طی ده دقیقه گردیدکه پس از گذشت حدود یک ساعت، رنگ قرمز جایگزین آن شد. پیکنیدیوم ها کروی تا نیمه کروی یا نامنظم دارای سطحی صاف، انفرادی یا مجتمع تشکیل شدند و دارای یک یا دو دهانه (استیول) بودند. توده کنیدیومی کرم رنگ بوده، پیکنیدیوسپورها بیضوی، دوکی یا سوسیسی شکل، یک یا دو یاخته ای، به ندرت سه یاخته ای بودند. پیکنیدیوسپور های تک، دو و سه یاخته ای به ترتیب دارای طول و عرض ۴-۵/۷× ۲-۵/۲ ، ۵/۷-۸/۸×۵/۲-۳ و۵/۱۲-۵/۱۳× ۴- ۵ میکرومتر بودند (شکل ۱). ویژگی های ریخت شناسی جدایه مورد مطالعه منطبق بر خصوصیات ذکر شده برای Boeremia exigua(Desm.) Aveskamp, Gruyter & Verkley var. exigua (Syn. Phoma exigua var. exigua)بود (Boerema et al. ۲۰۰۴). بخشی از منطقه ژن ریبوزومی شامل ناحیه ITS۱+۵.۸S+۱TS۲مربوط به جدایه مورد مطالعه، با استفاده از جفت آغازگرهای ITS۱ و ITS۴ تکثیر و توالی یابی شد و با توالی های موجود در NCBI مقایسه گردید. توالی ژن ریبوزومی Phoma exigua isolate EF-۱۱  (شماره توالی ثبت شده در بانک ژنی: gb|GU۳۹۵۴۹۹.۱|)، با تشابه ۹۹ درصد، دارای بیشترین تشابه با توالی مورد مطالعه بود. آزمون بیماری زایی روی میوه سترون شده گوجه فرنگی، با ایجاد خراشی به عمق یک میلی متر و طول دو میلی متر روی میوه و قرار دادن دیسک میسلیومی جوان روی زخم انجام گرفت. دما و رطوبت       شکل ۱. پیکنیدیوم و توده اسپوری  Boeremia exigua در محیط کشت  PDA(Aو B)، یاخته های متورم ریسه ای در محیط کشت OA (C)، پیکنیدیوسپورهای به دست آمده از کشت قارچ در MEA، مقیاس: ۵ میکرومتر (D). Fig. ۱. Pycnidium and spore mass of Boeremia exigua on PDA (A and B); hyphal swollen cells on OA (C); pycnidiospores obtained from the culture on MEA, Scale bar = ۵µm (D).     نسبی آزمون، به ترتیب ۲۵ درجه سلسیوس و ۶۰ الی ۷۰ درصد بود. پنج روز پس از مایه زنی علائم پوسیدگی، میسلیوم بی رنگ و پیکنیدیوم ها در بخش مایه زنی شده میوه ها ظاهر شدند. چندگونه از جنس (Boeremia (Phomaاز گوجه فرنگی در جهان گزارش شده اند که در این میان B. lycopersici و B. destructiva دارای اهمیت بیشتری هستند، B. lycopersici موجب پوسیدگی میوه و ساقه گوجه فرنگی می شود در حالی که B. destructiva عامل پوسیدگی میوه و یا سوختگی شاخ و برگ گوجه فرنگی است (Boerema et al. ۲۰۰۴). گونه B. exigua نیز به عنوان یکی از عوامل لکه برگی و پوسیدگی میوه گوجه فرنگی گزارش شده، اما در مقایسه با B. lycopersiciو B. destructiva ، تعداد گزارش های شیوع این گونه روی میوه گوجه فرنگی، کمتر است (Snowdon, ۱۹۹۱). B. exigua، واریته های مختلفی دارد که برخی واریته ها بیمارگر های مهم و اختصاصی گیاهان هستند. B. exigua var. exigua به عنوان قارچی خاکزی، اغلب ساپروفیت و یا انگل ضعیف گیاهان با دامنه میزبانی وسیع شناخته می شود (Boerema et al. ۲۰۰۴). این اولین گزارش از وقوعاین قارچ روی گوجه فرنگی در ایران است. مرکز کشت میوه های آلوده در این تحقیق، شهرستان بوشهر در جنوب ایران بوده است.              

Keywords:

-