گونه شناسی معماری بناهای شاخص ایران در دوره ساسانی

ساسانیان در دوره حکومت خود با تکمیل دومین شیوه مدون معماری ایرانی- معماری پارتی، نسبت به دورههای قبل، شیوهای مستقل و متمایز در طرحها، اجزا، عناصر و مصالح مختص به خود ایجاد کردهاند که اهمیت بررسی وضعیت معماری ساسانیان را نشان میدهد. در این پژوهش با توجه به اهمیت دوره ساسانیان به عنوان یکی از دوره های شکوفایی و درخشش همه جانبه تاریخ معماری و شهرسازی ایران و تداوم معماری این دوره در بسیاری از طرحها ، عناصر و اجزای معماری اسلامی ( بویژه در حوزه ایران، آسیای میانه و عراق) و حتی سایر کشورهای جهان، با استفاده از روش مطالعات اسنادی و کتابخانهای و روش تحلیل محتوای کتب و اسناد تاریخی، تلاش شده است با پرداختن به هدف اصلی مقاله یعنی «گونهشناسی معماری بناها و عناصر شاخص در دوره ساسانیان و بررسی ویژگیهای آن»، گامی در مسیر واکاوی و گونهشناسی معماری این دوره و تداوم آن به عنوان چراغراهی در تاریخ معماری ایران برداشته شود. نتایج بررسیها نشانگر آن است که مهم ترین مشخصه های معماری ساسانی، شامل «استفاده از پلانهایی با عناصر ایوان، گنبدخانه و صحن، استفاده گسترده از مصالح در دسترس ( سنگ لاشه، سنگ تراشیده، آجر، خشت، چینه، گل و گچ و چوب و ...)، استفاده استادانه از سنگ لاشه و ملات گچ در ساخت بناهای مختلف، طاقهای گهوارهای و شلجمی شکل، طاقهای نعل اسبی و تیزهدار و نیز پوششهای طاق و تویزه و قوسها، تویزههای گلی و گچی پیشساخته و تیرهای چوبی به کار رفته در سازهها و همچنین برپایی سازههای طاق و گنبد بر فضاهای چهار گوش وسیع، به عنوان مهمترین دستاوردهای معماری در این دوره» میباشد. بر اساس بررسی و تحلیل صورت گرفته در تعدادی از بناها ، میتوان به مهمترین خصوصیات گونهشناسی معماری ساسانی از جمله «نامتقارن بودن ساختار هندسی، جدایی بخش اندرونی و بیرونی، تنوع فضایی فراوانی و نقش مهم ایوان در سازمان فضایی ابنیهها» اشاره کرد. همچنین در این دوره پیشرفتهای بسیاری در زمینه پل سازی و تاسیسات آبیاری نیز مشاهده می شود که از نمونههای شاخص آن، «سیستم گردش آب در معبد آناهیتا» واقع در شهر بیشاپور و «فاضلاب شهری گندیشاپور» واقع در شهر جندیشاپور به عنوان قدیمیترین سازه مهندسی جهان و تکنولوژی پیشرفته شهر در آن دوران، میباشند.

Keywords:

معماری , معماری شهری , گونهشناسی , بناهای معماری , ساسانیان.