معانی ثانوی خبر با تکیه بر غزلیات حافظ

اهل فن هدف اصلی ادبیات را«زیبایی آفرینی»و«تاثیرگذاری بر مخاطب»میدانند و این موضوع به ویژه در بلاغت مورد بررسی قرارمی گیرد؛ یکی از ابزارهای این تاثیرگذاری، استفاده از توانشهای کلام در انتقال معانی ثانوی به فراخور کلام و حال مخاطب است و این موضوع درمعانی ثانوی مقوله های علم معانی به خوبی مشاهده میشود و این مقوله ها را میتوان از دیدگاه خبروانشاءمورد بررسی قرارداد. در علم معانی از جملات خبری جز معنای اولیه اخبار و منتقل کردن پیام به مخاطب، برای اغراض دیگری هم استفاده میشود که به معنای اولی، فایده خبر یاحکم و به معنای ثانوی، لازم فایده خبر یا حکم گفته میشود. معانی ثانوی خبر در کتب بلاغی عربی و فارسی بسیار مختصرتر از معانی ثانوی جملات انشایی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است ؛ ازاینرو در آثار متقدم بلاغت ادب عربی همچون مفتاح العلوم، الایضاح و مختصرالمعانی فقط به تبیین موضوع خبر، کلیات مربوط به آن و تعاریف و انواع خبر پرداخته شده است و به طور مستقل به معانی ثانوی خبر نپرداخته اند. با مطالعه معانی ثانوی مطرح در کتب بلاغی موجود، میتوان به این نتیجه رسید که تعداد و تنوع اغراض پنهان در جملات خبری محدود به اغراض یادشده در این آثار نیست و اساسا برای اغراض ثانوی نمیتوان حد مشخص و محدودی در نظر گرفت؛ گاه تقلید صرف از کتابهای بلاغی عربی و نقل مثالها و شواهد آنها باعث شده است تا مباحثی به برخی از کتابهای بلاغی فارسی راه یابد که هیچ گونه تناسبی با ویژگیهای این زبان ندارد و گاهی نیز بدخوانی شعر و یا عدم احاطه نویسندگان به مفهوم اشعار سبب برداشت نادرست از غرض مورد نظر شاعر و درنتیجه گزینش عنوان نامناسب برای غرض مورد نظر شده است. از آنجا که شعر حافظ قابلیت بسیاری در برتافتن معانی ثانوی دارد، از این رو نگارنده این مقاله ضمن در نظر داشتن نکات مذکور، با انتخاب تصادفی تعدادی از غزلیات حافظ، با بررسی دقیق تر این موضوع، اغراض ثانوی سوال را به ۵۰ عنوان افزایش داده است.

Keywords:

بلاغت , معانی ثانوی , خبر , غزلیات حافظ