درنگی بر چگونگی پیوند ابیات الحاقی در چاپ های سنگی مکتوبات صدی

به باور نسخه پژوهان، خوانندگان نسخ خطی به هنگام مطالعه، اگر روایت های دیگری از داستان ها و عبارت­ها یا اشعاری مرتبط با متن را در ذهن داشتند، آن­ها را در حاشیه­ی نسخه می افزودند. این افزوده ها چندی بعد به وسیله­ی برخی از کاتبان به متن وارد شده است. این تصرفات را می توان به دو دسته­ی عمدی و غیرعمدی تقسیم کرد. تصرفات عمدی معمولا به دست کاتبانی وارد متن می شود که یا نسخه را برای خود می نویسند، یا هم نقش کاتب و هم وظیفه­ی مصحح را بر عهده دارند. موضوع اخیر به ویژه در چاپ های سنگی مکتوبات صدی، مهم­ترین اثر فارسی شرف الدین منیری (۶۶۱ ؟ – ۷۸۲ ق) نمود یافته است؛ زیرا در چاپ های سنگی صد مکتوب، ابیاتی از سوی کاتبان به متن افزوده شده است که در دست نویس های کهن مکتوبات صدی وجود ندارد. نگارندگان در این نوشتار، ابیات افزوده به متن را شناسایی کرده و سپس چگونگی پیوند آن­ها را با مکتوبات صدی نشان داده اند. بر این اساس، ابیات الحاقی را می توان به سه دسته تقسیم کرد: نخست ابیات سخنورانی که پیش از درگذشت شیخ منیری می زیسته اند و دیگر، اشعار گویندگان پس از شرف الدین و سوم ابیاتی که شاعران آن­ها را نمی شناسیم. به باور نگارندگان، گذشته از ابیاتی که هیچ پیوندی با متن ندارند، دیگر ابیات افزوده به چاپ های سنگی به شش دلیل: ۱. تاکید و تایید معنا؛ ۲. ایضاح متن؛ ۳. تکمیل و تتمیم معنای اشعار؛ ۴. برگرداندن منظوم معنا؛ ۵. تداعی معانی؛ ۶. تمثیل و مثل، با مکتوبات صدی پیوند می یابند.  

Keywords:

واژه های کلیدی: ابیات الحاقی , چاپ­های سنگی , شرف الدین منیری , مکتوبات صدی