نقد و بررسی آراء بلاشر درباره جمع و تدوین قرآن

یکی از شخصیت­های خاور شناس معاصر، رژی بلاشر فرانسوی[i] است. وی در مقدمه مبسوطی که به مناسبت ترجمه قرآن به زبان فرانسوی بر این کتاب نگاشته، بحث های گسترده­ای درباره تاریخ و علوم قرآنی انجام داده که از مهمترین موضوعات آن مسئله جمع و تدوین قرآن در زمان رسول خدا و پس از رحلت آن بزرگوار است. بلاشر در تحقیقات خود، کتابت و تدوین قرآن در زمان پیامبر را غیر کامل دانسته و همین کار را پس از آ« حضرت به صورت مسئله­ای شخصی بر حسب اجتهادات صحابه در دوران ابوبکر و یا اقدامی حکومتی در دوره عثمان آنهم ناظر به منافع قومی و قبیله­ای خاص اعلام کرده است.این نظرات با توجه به پیش فرض های خاص خاور شناسان[ii] در مطالعات اسلامی و روش تحقیق ویژه آنان، قابل نقد و تامل جدی است. [i] . رژی بلاشر از دانشمندان معاصر فرانسوی است که در خصوص قرآن مجید، ادبیات عرب و دیگر مباحث علوم اسلامی صاحب آثار متعددی اعم از تالیف و مقاله می­باشد. مهم­ترین کار او در حوزه مطالعات قرآنی، ترجمه کامل قرآن به زبان فرانسوی است. او نهایت تلاش خود را به کار برده تا ترجمه­اش در سر حد اعتدال و در کمال فصاحت باشد. ترجمه او یکی از بهترین ترجمه­های قرآن به زبان­های اروپایی شناخته شده است. او به عنوان مقدمه این ترجمه، تحقیقاتی در خصوص تاریخ و علوم قرآنی انجام داده­است که تبحر او را به مباحث پیرامون قرآن نشان می­دهد. این مقدمه به خوبی نشان دهنده آن است که تا چه حد او حتی به لهجه­های بدوی و مکی و مدنی تسلط داشت. رژی بلاشر در مطالعات قرآنی خود از آثار و افکار نولدکه آلمانی و برخی دیگر از مستشرقان سود جسته­است. ضمن آنکه خود نیز به منابع تاریخی و حدیثی مسلمانان مراجعه مستقیم داشته­است. وی در عین حال در آثار خود تلاش کرده­است همواره به عنوان محققی منصف و بی­طرف جلوه نماید و از ابتدا به انگیزه زیر سوال بردن قرآن و تخریب آثار اسلامی گام برندارد. اما در عین حال تحقیقات او در زمینه قرآن شناسی لااقل در مقایسه با عقاید و تحلیل­های مسلمانان خالی از اشکال نیست.گرچه کتاب بلاشرخالی از حملات تند و بی­رویه­ای است که در فضای استشراق وجود دارد، اما با وجود تلاش برای بی­طرفی، بلاشر در مطالعات اسلامی به شدت تحت تاثیر مخالفان شیعه است. چرا که اول بار، اروپائیان از راه دنیای تسنن و آثارآنان با اسلام و حتی تشیع آشنا شدند. لذا در مواردی می­بینیم که بلاشر از سهم عظیم شیعه در اسلام بی­خبر و ناآگاه مانده­است و این به این دلیل است که به هر حال او فردی است غیر مسلمان و از کنه و حقیقت بسیاری از مطالب دور است. در عصر حاضر دکتر محمود رامیار دیدگاهها و تحقیقات قرآنی رژی بلاشر را به فارسی روان ترجمه کرد و تلاش نمود که از طریق نگارش پاورقی­های علمی نقدهای لازم را به افکار و عقاید بلاشر وارد نماید. این کتاب با عنوان«در آستانه قرآن» توسط نشر فرهنگ اسلامی به چاپ رسیده­است. جهت اطلاع بیشتر از زندگی و افکار بلاشر ر.ک به همین کتاب ص ۳ الی ۵ [ii] . در عصر حاضر خاورشناسان به مطالعات وسیعی درباره قرآن دست زده­ و منشا آثار گوناگونی شده­اند. خاورشناسان از جهت اهداف و انگیزه و در نتیجه ظهور آثار و افکار علمی در یک سطح قرار ندارند. آنان با انگیزه های استعماری، تجاری، دینی یا تبشیری، اقتصادی و علمی به مطالعه اسلام پرداخته و آثاری به وجود آورده اند (حمدی زقزوق، ۸۸ الی ۸۹، علی الصغیر، ۱۵ الی ۲۱، سباعی، ۲۰ الی ۳۱) لذا مستشرقان طیف وسیعی از غرض­ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می­دهند. اما بررسی آثار خاورشناسان نشان می­دهد که قرآن پژوهی آنان حتی اگر با انگیزه علمی و به دور از غرض­ورزی هم باشد باز با اشکالات متعددی همراه است که اهم آنها عبارتند از: الف- داشتن پیش فرض­های خاص نسبت به عقاید مسلمانان ب- مراجعه به مطلق منابع اسلامی و عدم طبقه­بندی آنها از جهت اعتبار ج- تقدم نقدی متنی روایات بر نقد سندی آنها، آنهم با تکیه بر پیش فرض­های خودشان د- برداشت­های نادرست از آیات و روایات به دلیل عدم آشنایی با زبان عربی و فرهنگ مسلمانان ه- عدم جامع نگری نسبت به همه قرائن قرانی، حدیثی، تاریخی در مسئله مورد تحقیق. این حقائق ضرورت مطالعه آراء خاورشناسان و نقد علمی آنها را بیش از پیش توسط قرآن­شناسان متعهد و آگاه نشان می­دهد. و در این مقاله به عنوان گامی کوچک آراء رژی بلاشر مورد مطالعه و نقد قرار گرفته­است. (جهت اطلاع بیشتر از قرآن پژوهی مستشرقان و آسیب­پذیری آن بنگرید به معارف، پژوهش دینی، شماره ۹، ص ۴۱ الی ۶۲).

Keywords:

جمع قرآن , مصحف , مصاحف صحابه , قراءات , اختلاف قرائت , جمع ابوبکر , جمع عثمانی , مصحف امام , کاتبان وحی , حفظ و حافظان وحی