بررسی انواع تعامل قرآن و فرهنگ زمانه و آثار و پیامدهای آن بر علوم انسانی

بحث رابطه قرآن و فرهنگ زمانه و نوع تعامل میان آن دو، از مسائل نوپدید قرآن پژوهی در دو حوزه معرفتی جهان اسلام و دنیای غرب است. در این میان، اندیشه ی تاثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه درواقع، سرشت وحیانی، الگو و شاخص بودگی قرآن بر سایر منابع معرفتی مسلمانان را نشانه رفته است. پذیرش یا انکار تاثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه، تاثیر مستقیم بر صلاحیت و عدم صلاحیت مرجعیت علمی قرآن بر دیگر حوزه های دانش بشری، ازجمله علوم انسانی دارد. مرجعیت علمی قرآن، آنگاه محقق می شود که تمامی گزاره های قرآن از دستبرد افکار و اندیشه های بشری، سالم، از قطعیت صدور بهره مند و از حجیت لازم و اعتبار کافی برخوردار باشد. این نوشتار، به دنبال تبیین و توصیف چگونگی چندگانگی تعامل قرآن و فرهنگ زمانه، و درنهایت، اثبات حجیت و دوام مرجعیت علمی قرآن برای علوم انسانی است؛ که با روش تحلیلی توصیفی، با استناد بر آیات قرآن و نقد و بررسی آراء قرآن پژوهان صورت گرفته است. یافته های پژوهش آشکار می سازد که در بحث از انواع تعامل قرآن و فرهنگ زمانه، از میان سه دیدگاه موجود، انکار مطلق بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن؛ تاثیرپذیری قرآن از واقعیت های اجتماعی و فرهنگی عصر نزول؛ و برخورد فعال و هوشمندانه قرآن در برابر عناصر و مولفه هایی از فرهنگ زمانه؛ تنها دیدگاه سوم از منطق روشن، قدرت استدلال و استناد کافی برخوردار است. طرفداران این دیدگاه استدلال می کنند که عناصر و مولفه هایی از فرهنگ زمانه در قرآن بازتاب یافته اند؛ اما این بازتاب با سه رویکرد پذیرش، پیرایش و نکوهش و با سه نوع تعامل اثباتی، سلبی و اصلاحی همراه بوده است. بر این نوع تعامل، پیامدهای مثبت و متعددی مترتب است که اثبات وحیانی بودن سرشت قرآن، مصونیت متن و محتوای قرآن از افکار و اندیشه بشری و درنهایت، اثبات حجیت و دوام و بقای مرجعیت علمی قرآن برای سایر علوم و معارف بشری، ازجمله علوم انسانی، تنها بخشی از پیامدهای این نوع تعامل است.

Keywords:

واژگان کلیدی: قرآن , فرهنگ زمانه , انواع , تعامل , آثار , پیامدها , علوم انسانی