درآمدی بر جامعه شناسی اسلامی (مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه شناسی در آرای ابن خلدون)

در دوره های اوج تمدن اسلامی، اندیشمندان مسلمانی که به مطالعه جوامع می پرداختند، مبانی علمی را بنیان گذاری کردند که اندیشمندان غربی سال ها بعد با تغییراتی آن را جامعه- شناسی نامیدند. مسلمانان که در بررسی های خود درباره جوامع از منابع معرفتی مختلفی همچون عقل، شهود و تجربه استفاده می کردند، از منظر اندیشمندان غربی ملقب به فلسفه پردازی شدند و تحقیقات اجتماعی آنها خارج از علم جامعه شناسی مدرن با عنوان فلسفه اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت. این در حالی است که امروزه، کارایی روش تجربی در بررسی واقعیت های اجتماعی - به عنوان تنها روش علمی شناخت جامعه - با مشکلات و انتقادهایی روبه رو شده است که اندیشمندان را ناگزیر از کاربرد روش های دیگر(مانند روش های تفهمی و انتقادی)کرده است. در این راستا مقاله حاضر درصدد است با بررسی اندیشه های اجتماعی ابن خلدون به عنوان یکی از جامعه شناسان مسلمان و بیان مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه شناسی، به این مسئله بپردازد که با توجه به گسترده شدن منابع معرفتی جامعه شناسی در دوران اخیر، بنیان آنچه که زمانی اندیشه اجتماعی مسلمانان را با عنوان فلسفه اجتماعی از جامعه شناسی مدرن جدا می کرد، فرو ریخته است. در نتیجه فلسفه اجتماعی مسلمانان شایسته عنوان جامعه شناسی است که به دلیل به کارگیری منابع معرفتی مختلف، از ابعاد گسترده تری برخوردار شده است. اگرچه فلسفه اجتماعی ظرفیت های کلامی و فقهی و عرفانی و... نیز دارد. این مقاله با استفاده از روش اسنادی تحلیلی، کتاب مقدمه ابن خلدون را به عنوان اثری جامعه شناختی، مورد بازبینی قرار داده است، با این هدف که بتوان بر پایه ابعادی که ابن خلدون در پرتو روش قیاسی- برهانی به علم عمران بخشیده، مناسبات فلسفه اجتماعی و جامعه شناسی را روشن کرد.

Keywords:

جامعه شناسی اسلامی , فلسفه اجتماعی , روش تجربی , روش قیاسی برهانی , ابن خلدون