بررسی مولفه های موثر در رویکرد فضاگرایی معماری قاجار از سلطنت آقا محمدخان قاجار تا اواخر سلطنت ناصرالدین شاه

فضا، امری صرفا عینی و خارج از ذهن انسان نیست. در عین حال امری صرفا ذهنی و فارغ از خصوصیات عینی نیست و به عبارتی هردو اینها است. فضایی که با ذهنیت معمارانه شکل بگیرد و شامل فضای عمومی و خصوصی در یک مجموعه باشد و خود را در یک سری روابط عملکردی محصور ببیند، فضای معماری است. عمدهی فضای معماری از دید معماران، فضای محصور است که این محصوریت، احساس امنیت و قابلیت کنترل را نیز به همراه می آورد. و از کیفیت فضایی می کاهد. فضای معماری به لحاظ کیفی تاثیر بسیار زیادی بر زندگی، روحیات و عملکرد ما می گذارد. از این رو معماران و نظریه پردازان تاثیر گذاری از جمله برونو زوی و زیگفرید گیدئون و.. به طور مفصل مفهوم فضای معماری را مورد کاوش قرار دادند و از اهمیت آن در معماری صحبت کردند. حال اگر از منظر خلاقیت های فضایی به معماری دورهی قاجار نگریسته شود، ارزش بالایی پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود یعنی، زندیه و صفویه قرار می گیرد. همچنین طبق مطالعات انجام شده در زمینه ی معماری ایران، چنین ادعا شده است که معماری دوران قاجاریه به نسبت دوره های قبلی، اوج تکامل فضاگرایی در معماری ایران میباشد. از آنجایی که بررسی و درک درست روند معماری در هر دورهای نیازمند مطالعه و تعمق در ابعاد سیاسی، اجتماعی و رویدادهای مهم آن جامعه است، لذا مطالعهی شرایط موجود و اندیشه های حاکم بر دوره ی قاجار از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود تا عامل یا عوامل موثر در تکامل یافتن فضاگرایی در این دوره را شناسایی گردد. روش پژوهش در این مقاله بر اساس تکنیک دلفی استوار خواهد بود. بر اساس تحلیل یافته ها از میان مولفه های تاثیرگذار، مولفه عامل فرهنگی از بیشترین امتیاز برخوردار گردید. از این منظر، عامل فرهنگی داخلی، شامل تاسیس مدرسه دارالفنون و ترجمه آثار غربی، تاثیر بسزایی داشته اند. از سویی دیگر عامل فرهنگی داخلی، حضور معلمان غربی و اعزام دانشجویان به فرنگ نیز مبنی بر تحلیل یافته ها، از عوامل موثر در حصول ویژگی فضا گرایی در معماری دوره قاجار میباشند.

Keywords:

فضا , رویکرد فضاگرایی , معماری , قاجاریه