آیا بین اخلاق و حقوق ارتباطی وجود دارد؟

انسان بر اساس خلقت خود دارای ویژگی های فردی و اجتماعی خاصی است. زندگی آرام و بدون تنش، همراه با رشد و شکوفایی مستلزم وجود برنامه ریزی منظم است. در این زمینه حقوق و اخلاق می توانند به عنوان منابع تامین این نظام ویژه از اهمیت خاصی برخوردار باشند. اخلاق را مجموعه قواعدی می دانند که لازمه نیکوکاری و رسیدن به کمال است و می توان به وسیله آن معیار خوبی و بدی را کسب کرد. امام علی (ع) سرآمد دانش را تشخیص اخلاق خوب از بد؛ و در گام بعد عمل به اخلاق پسندیده و مبارزه با اخلاق ناپسند می دانند (۱). نکته مهم این است که قضاوت اخلاقی فقط به اعمالی تعلق می گیرد که از روی اراده صورت پذیرد. از سوی دیگر، حقوق را مجموعه قواعد تنظیم کننده و حاکم بر روابط اشخاص در جامعه معین تعریف کرده اند. با این تعاریف و در نگاهی کلی، به نظر می رسد اخلاق و حقوق بدون هیچ گونه مشکل و تعارضی مکمل هم؛ و در ارتقای زندگی بشر راهنما و راهگشا می باشند. اما واقعیت آن است که با وجود اتحاد حقوق و اخلاق، تمایزاتی نیز بین این دو وجود دارد. اندیشمندان هر دو حوزه حقوق و اخلاق نشان داده اند حقوق و اخلاق شامل هنجارهایی با محتوای یکسان و ناظر بر منع آسیب رسانی به دیگران است. هنجارهایی که ضرر و آسیب به دیگران را منع می کند و تنظیم کننده رابطه تملیک و توزیع منابع خواهد بود. در فقه اسلامی نیز قاعده ای وجود دارد که مضمون آن این است که در اسلام ضرر و زیان رساندن به دیگران منع شده است (۲). بنابراین، در شرایطی که گاه اخلاق بر مشروعیت نداشتن تعهدی تاکید دارد، قانون نیز بر همان اساس تعهد قراردادی را به مرحله اجرا گذاشته یا از اجرای آن صرف نظر می کند. ازاین رو، قوانینی که به قصور پزشکی اشاره دارد بازتابی از تاثیر اخلاق حرفه ای در قانون کیفری است. بدین معنا که رعایت نکردن اصل اخلاقی «آسیب نرساندن به دیگران» موجب مجازات پزشک قاصر و لزوم پرداخت دیه به آسیب دیده می شود (۳, ۴).از سویی اخلاق و حقوق تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند. منشا اخلاق مذهب، وجدان فردی یا اجتماعی و یا عقل است ولی حقوق ناشی از اراده کسانی است که به عنوان طبقه حاکم به نام خدا یا ملت و گاه به نام خود بر دیگران حکومت می کنند. به عقیده سالمون اخلاقیات موضوعی نگرشی است که مواردی همچون «گذاشتن هر فعالیت و هدف در جای خود» و «دانستن اینکه چه کاری درست و چه کاری نادرست است» را شامل می شود (۵).با توجه به آنچه درباره اخلاق و حقوق بیان شد می توان گفت برطرف کردن نیاز افراد جامعه در قالب تامین خدمات بهداشتی و درمانی موضوعی اخلاقی و انسانی است و در منابع دینی تامین نیاز دیگران مصداق عبادت به شمار آمده است (۶). از سوی دیگر، بهره مندی افراد جامعه از خدمات بهداشتی و درمانی را می توان مصداقی از حقوق اجتماعی دانست که لازم است افراد جامعه به صورت یکسان از آن بهره مند گردند.

آیا بین اخلاق و حقوق ارتباطی وجود دارد؟ Keywords:

اخلاق , اسلام , حقوق