نقش پرنده با سر زن در سفالینه های سلجوقی قرون ۶ و ۷ ه.ق : هارپی یا سیمرغ؟

نقش پرنده با سر زن یکی از نقوش نوآورانه و رایج بر انواع سفالینه های کاشان از جمله ظروف مینایی و زرین فام در دورانسلجوقی است که پیشتر در سفالگری دوران اسلامی ایران مشاهده نشده است. مشابه این نقش در یونان باستان با عنواناسطوره ی هارپی یا سیرن بر بسیاری از سفالینه ها نقش شده که خود ملهم از اسطوره های بین النهرین و دیگر تمدن های باستانیاست. در کتب و مقالات غربی برای این نقش ایرانی اسلامی نیز همین عنوان را به کار برده اند، اما با توجه به بار معنای منفی ایناسطوره و بعید بودن استفاده از آن در هنر اسلامی پس از حدود هجده قرن، نیاز به مطالعه دقیق در مورد معنای حقیقی ایننقش برمبنای اسطوره شناسی ایران پیش از اسلام و تفکر عرفانی پس از اسلام ضروری می نمود که به روش تحلیلی توصیفی وبر اساس اطلاعات اسنادی کتابخانه ای انجام گرفت. این پژوهش با این سوال آغاز شد که منشا نقش پرنده با سر زن در سفالینه هایدوره سلجوقی چیست؟ با مطالعات انجام شده این نتیجه به دست آمد که با توجه به اسطوره ی سئن در اوستا و دیگر کتبمذهبی پهلوی و مونث بودن این لغت در این زبان و با بررسی اشعا ر حماسی عرفانی پس از اسلام در مورد سیمرغ (به خصوص رسالات الطیور که بهترین نمونه آن منطق الط یر عطار است و مفهوم کمال را در بر دارد( و با توجه به کمال گرایی هنر قدسی و وجود المان های تصویری ویژه ای چون بال و تاج و هاله که نماد کمال اند و ترکیب آنها با درخت زندگی، ماهی ، خورشید و دایره(که به اسطوره سیمرغ مرتبط اند)، نقش پرنده با سر زن نمادی از سیمرغ است، حتی اگر به نو عی تحت تاثیر نقش هار پی بودهباشد.

Keywords:

سفالینه سلجوقی , زرین فام , سیمرغ , هارپی , نماد