سالمندی و آینده فراروی

شمار سالمندان در جامعه ی کنونی ایران، با جمعیت هشت میلیونی به سرعت رو به افزایش است؛ سالمندی پدیده یی با ابعاد پیچیده ی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مذهبی است و از جنبه های مختلفی قابل توجه است، که به برخی از آنها اشاره می شود (۱).رئیس اداره ی سالمندان وزارت بهداشت اعلام کرده است که الگوهای عمل شده در ایران، سالمندی را مترادف بیماری، عصا به دستی، ویلچرنشینی و روی تخت بیمارستان بودن دانسته است، درحالی که سالمندی را می توان به نشاط، بهره دهی و فعالیت شناخت. اخبار، آمار و گزارش ها درباره ی وضعیت کنونی سالمندان در ایران و وضعیت سلامتی آنان فراوان است، ولی بیشتر آنها، نکات منفی و مایوس کننده را در بر دارد و از طرفی راهکاری جامع و الگوهایی عملی برای رفع مشکلات سالمندان پیشنهاد نمی دهد.سالمندی در فرهنگ ایرانی و اسلامی جایگاه ویژه یی دارد و اهمیت و ارزش آن را به وضوح می توان دریافت. ازجمله در آثار ادبی کهن نکات بسیاری درباره ی اهمیت دوران سالمندی وجود دارد. برای نمونه در کتاب قابوس نامه که در بردارنده ی توصیه هایی درباره ی سیاست و مدیریت جامعه است، به بحثی درباره ی پیری و جوانی پرداخته شده است. نویسنده در این کتاب به ارزش سالمندی توجه کرده است (۲).سالمندان در فرهنگ ایرانی، در ارتباطات انسانی و اجتماعی جایگاه شناخته شده یی دارند. در این فرهنگ تدبیر امور و اداره ی جامعه بدون دخالت پیران و سالمندان غیرممکن دانسته شده است. ضرب المثل ها و اشعار فراوانی که درباره ی نقش سالمندان در پیشرفت اجتماعی وجود دارد، موید این مطلب است. ازجمله: «از برکات پیران، جهان آباد است» و «تدبیر ز پیر، جنگ ز جوان» (۳).در فرهنگ اسلامی نیز سالمندان از جایگاه ارزشمندی برخوردارند. جرجی زیدان در کتاب مشهورش می نویسد: مسلمانان از قرون نخست، سالمندان و پیران را تکریم می کردند و هرگاه قصد مشورت در کاری داشتند و حاضران از هر جهت مساوی بودند، آن کس که از همه پیرتر بود به مقام ریاست می رسید. قرآن کریم حضرت ابراهیم، شعیب و یعقوب را سالخورده و به تعبیر دیگر «شیخ» می نامد. درحالی که آنان پیامبرانی بودند که مسئولیت رهبری مردم و جامعه را بر عهده داشتند. این کتاب ارزشمند در توصیف حضرت زکریا، واژه ی «شیب» به معنی سپیدموی و کنایه از سالخوردگی را به کار برده است. ازاین رو، پیداست که قرآن کریم نگاهی منفی به سالمندی و پیری ندارد، بلکه آن را دوره یی طبیعی در زندگی افراد دانسته است که به ناچار آن را سپری خواهند کرد و شایسته است این دوران را در مسیر عبودیت و تکامل خود به کار گیرند (۴ - ۶).در سیره ی امام علی (علیه السلام) نیز مشاهده می کنیم که ایشان به پیرمردی غیرمسلمان که بر اثر کهولت سن ازکارافتاده و نابینا شده بود، توجه و تفقد کردند و دستورالعملی را برای رسیدن به چنین افرادی صادر می کنند (نهج البلاغه) (۷). این روایت سندی بسیار مهم و گویا برای دست اندرکاران و مدیران اجرایی جامعه است تا برنامه یی مناسب برای دوران سالخوردگی و سالمندی داشته باشند.از سوی دیگر سالمندی دربردارنده ی آسیب های گوناگون جسمی و روانی است. در کشورهایی مثل ژاپن با جمعیت بالای سالمندان از طریق ورزش، تفریحات سالم و کارکردن؛ در کاهش آسیب ها و ارتقای سلامتی آنان کوشیده اند.مهم تر از آسیب های جسمی و روحی، آسیب های اجتماعی است. سالمندی علاوه براینکه در جنبه ی زیست شناسی انسان تاثیر می گذارد، در زندگی اجتماعی، خانواده و رابطه ی او با اطرافیان نیز تغییراتی به وجود می آورد. این تغییرات می تواند پدیده یی به نام «طرد اجتماعی» را به همراه داشته باشد. درحالی که پس از شصت سالگی، انسان وارد مرحله ی جدیدی از زندگی می شود و پس از داشتن کوله باری از تجربه و مهارت، شایسته است در جایگاه مناسبی از او بهره برده شود.سالمندان بر اساس برخی از آمارها هشت تا ده درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند. با توجه به هزینه یی که جامعه برای کسب تجربه و مهارت آموزی آنان صرف کرده است، این قشر سرمایه یی ملی به شمار می روند. اگر در ایران هشت میلیون سالمند داشته باشیم و از این جمعیت، دست کم چهار میلیون نفر اشتغال داشته باشند، آنگاه پس از بازنشستگی، از مشارکت اجتماعی و ایفای نقش در تولید ناخالص ملی حذف می شوند. ازاین رو، بر نخبگان جامعه است تا با چاره اندیشی و بررسی پدیده ی سالمندی، برنامه ی جامعی برای آن تدوین کنند و در این برنامه ریزی، دوران پس از شصت سالگی را باز تعریف؛ و نقشی که سالمندان می توانند ایفا کنند تشریح کنند. در این راستا، به ایجاد بنیادی برای نخبگان سالمند، وضع قوانین مناسب برای این دوران، فعال سازی آنان در عرصه های مختلف اجتماعی، ضرورت داشتن تفریحات، بهره برداری از اوقات فراغت، اشتغال متناسب با دوره ی سالمندی، درمان و پیشگیری از امراض صعب العلاج نیز توجه شود. شایسته است این برنامه مبتنی بر مقتضیات اجتماعی و فرهنگی مردم ایران باشد و بر فرهنگ بیگانه تکیه نداشته باشد، هر چند لازم است از تجارب مثبت آنان بهره برده شود.

سالمندی و آینده فراروی Keywords:

ارزش , سالمند , سلامت اجتماعی , سلامت جسم , سلامت روح