لزوم بازنگری در مفهوم سلامت و ابعاد آن از منظر دین اسلام

سلامتی مفهومی اساسی در زندگی بشر است و همواره بر دستیابی، حفظ و ارتقای آن تاکید شده است. تعریف واژه ی سلامتی منحصر به فرد نیست و هر شخصی بنابر پنداشت خود تعریفی از آن دارد. لیکن جامع ترین تعریفی که از این مفهوم در میان متون علمی بهداشت و طب به چشم می خورد، مربوط به سازمان بینالمللی بهداشت جهانی ۶ سلامتی حالتی از رفاه کامل جسمی، روانی و « : است که عبارت است از اجتماعی است، نه فقط نبود بیماری و نقص عضو . این سازمان تلاش کردهاست که » تعریفی کامل از سلامتی ارائه دهد، اما معترف است که نقایص عدیدهیی در این تعریف وجود دارد؛ مثلا مفهوم رفاه کامل را بهوضوح شرح نداده است؛ و یا اینکه ابزاری برای اندازهگیری سطح رفاه و سلامت جامع فرد، پیشنهاد نکرده است ) ۶(. حال این سوال اساسی مطرح می شود که آیا می توان یکی از اساسیترین مفاهیم زندگی بشری سلامتی را به گونه یی تعریف کرد که قابلیت اندازه گیری و سنجش نداشته باشد؟سازمان بهداشت جهانی، برای رفع این نقصان، بعدها مفهوم بهزیستی را مطرح کرد و ضمن تاکید بر نسبیت در مفهوم سلامت، بهزیستی را بر دو بعد عینی و ذهنی سطح زندگی و دستیابی به « مشتمل دانست. این سازمان در شرح بهزیستی عینی، به اشاره دارد و بر این اساس دستیابی به سطح اقتصادی » اسباب و لوازم آسایش زندگی و اجتماعی بالاتر را ملاک سلامتی می داند. برای مثال، کسانیکه بر مبل مینشینند، از نظر بهزیستی عینی و سطح زندگی، بالاتر از کسانی قرار دارند که روی زمینمی نشینند؛ یا افرادی که قدرت مادی بالاتری دارند، شاخص بهزیستی بالاتری دارند؛« وضعیت اقتصادی اجتماعی « و این شاخصها را در مضمون ۲ عرضه می کند. سازمان یادشده در شرح بند دوم بهزیستی بهزیستی ذهنی به میزان رضایت فرد از زندگیاش توجه دارد؛ بدین معنی که فرد در عمق وجود خود به چه حدی از آرامش رسیده؛ و چقدر از جوانب زندگی اش راضی است.کوشش برای تعریف سلامت و همچنین مفهوم بهزیستی از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی، اگرچه شایسته ی تقدیر است، لیکن هنوز یکی از مسائل بحث برانگیز است؛ چراکه هیچ معیار منطقی برای سقف سطح زندگی و آسایش زندگی مورد نیاز، در رسیدن به سلامتی، قائل نیست و یا پیشنهاد نمیکند و همچنین معیار رضایت از زندگی )بهزیستی ذهنی( را نیز مادی گونه تعریف میکند. علاوه براین، به روش رسیدن به بهزیستی عینی و ذهنی نیز اشاره یی نمیکند؛ شاید از منظر این سازمان، هدف؛ وسیله را توجیه میکند؛ و بدین سبب انسان ها را آزاد گذاشته است تا بر اساس هر روشی که برایشان میسر شد به بهزیستی عینی و ذهنی برسند! به نظر میرسد این بحث ها اغلب وابسته به نوع نگاهی است که به انسان و هستی دارد. بنابراین برای اصلاح مفهوم پیشنهاد شده، به ناچار باید مبانی انسان شناسی بازنگری شود تا بتوان به مفهوم جامع تری دست یافت.با وجود این، این سازمان قدم فراتر گذاشته و به عرصه ی جدیدی وارد شدهاست و آن اینکه بر اساس فلسفه ی خود، برای رفتارهای بشری معیار سلامت تعریف کرده است. رفتارهایی مانند سازگاری ۶ ، سلامت روحی ۲ ، موفقیت ۹ ، افسردگی ۴ ، غم ۵ ، شادی ۱ ، ارتباط سالم ۲ ، تغذیه ی سالم ۲ ، گوشه گیری و انزوا ۳ ، اعتماد به نفس ۶۰ ، عزت نفس ۶۶ ، رفاه اجتماعی ۶۲ ، سبک زندگی ۶۹ ، ایفای نقش ۶۴ و دهها رفتار دیگر را نیز بر اساس معیارهای خود تعریف کرده است.شکی نیست که منطق علمی، پایه های استواری دارد، لیکن فرق است میان منطقی علمی که بر پایه ی فلسفه ی اثبات گرای مادی است و منطقی علمی که بر جهانبینی الهی بنا شدهاست. برای مثال در منطق این سازمان برای معیار خواب سالم که جزئی از سبک زندگی سالم است، لزوما بر ۱ تا ۲ ساعت خواب، طی ۲۴ ساعت شبانه روز، تاکید شده است و نقصان خواب روزانه را دلیلی بر شیوع انواع بیماری ها مانند سرطان، افسردگی، بیاشتهایی، کاهش وزن و غیره می داند این در حالیاست که در جهانبینی الهی بسیار - ۲( کانوا قلیلا من اللیل ما یهجعون « سفارش شده است که و « ۵( و ( » مردان خدا، مقدار کمی از شب را می خوابیدند « بخشی از شب را به عنوان « ؛» من اللیل فتهجد به نافله لک ذین « ۱( و یا ( » نافله به تهجد بپرداز و سحرخیزی کن آنان که در حال سجود و قیام، « ؛» یبیتون لربهم سجدا و قیام؛ و ده ها آیه ی دیگر، ( » برای خدا شب زنده داری می کنند که مجال آن در این مقال نیست؛ لیکن به بیتی عارفانه از لسانالغیب حافظ بسنده می کنم:هر گنج سعادت که خدا داد به حافظاز یمن دعای شب و ورد سحری بودکلام آخر اینکه؛ آیا در جهان بینی الهی، مفاهیمی مانند ارتباط سالم، تغذیه ی سالم، غم، شادی و حتی جسم سالم و پهلوانی، همان است که در فلسفه ی غرب تعریف شده است؟ دین مبین اسلام، با جهان بینی الهی اش، می تواند به بازنگری در این مفاهیم بپردازد و نگرشی نو به جهانیان معرفی کند. لیکن تئوریپردازی در این زمینه بسیار تاکید می شود. بنابراین شایسته است پژوهشگران حوزه دین و سلامت، با تلاش مضاعف، به این نیاز اساسی بشری سمت و سویی متعالی ببخشند.