واکاوی ایدئولوژی خودی سازی غرب و بیگانه سازی حکومت در داستان نویسی مدرن ایران برمبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی (مطالعه موردی: سیاحت نامه ابراهیم بیگ)

رمان اجتماعی انتقادی سیاحتنامه ابراهیمبیگ اثری است که نویسنده آن با استفاده از غرب خودیسازیشده، به انتقاد از جامعه خود و نهادهای سیاسی و مذهبی آن پرداخته است. در این گفتمان، تقابل ایران و غرب تلاشی برای ازبین بردن شکاف میان خود و دیگری، از طریق معکوس کردن نقش آنان و عجیب و غریب نشان دادن «خود» بیش از «دیگری» است. جستار حاضر با شناسایی شیوهها و راهبردهای گفتمانیشده بازنمایی ایدئولوژی در داستان مزبور، میکوشد به دو سوال بنیادین پاسخ گوید: الف) راهبردهای گفتمانی چگونه به انتقال ایدئولوژی نویسنده میپردازند؟ ب) معکوسسازی گفتمانی که نتیجه فرایند خودیسازی غرب است، در داستان به چه نحو نمود یافته است؟ هدف این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، بررسی بازنمایی غرب در رمان ابراهیمبیگ از منظر مربع ایدئولوژیک وندایک است. دستاورد اصلی پژوهش بیانگر آن است که تصویر غرب در گفتمان مراغهای، بهعنوان یک روشنفکر تجددخواه، نماینده تصویر کلیشهای که در روان ایرانیان از این پدیده وجود دارد، نیست. وی در گفتمان خود، با استفاده از استراتژی کلی قطبیسازی، بر نقاط قوت غرب به مثابه گروه خودی، تاکید کرده و نقاط ضعف حاکمان ایران بهعنوان گروه غیرخودی را برجستهتر بازنمایی کرده است. نویسنده در توصیف گروه «خودی» با کاربست راهبردهایی چون قطببندی، مقایسه، دلالت ضمنی، دراماتیزه کردن و کنایه، روحیه آزادگی، وارستگی و سختکوشی آنان را در متن القا میکند و در بازنمایی گروه «غیرخودی»، با بهرهگیری از راهبردهایی چون توصیف کنشگر، اغراق، و بازی با اعداد، ویژگیهایی همچون طمعورزی، بیدادگری، واپسگرایی، و فریبکاری را به مخاطب نشان میدهد.    

Keywords:

Van Djik , Ideological Square , Ibrahim Beg's Travelogue , Representation , Ideology , ایدئولوژی , ون دایک , مربع ایدئولوژیک , سیاحت نامه ابراهیم بیگ , بازنمایی , گفتمان.