تاریخ سرایش منظومه حماسی «جهان گیرنامه» قاسم مادح

در راستای تبیین و تشریح مجموعه حماسه ملی ایران، نداشتن آگاهی دقیق از تاریخ سرایش و نام سراینده اغلب منظومه­های حماسی پس از شاهنامه، از مهم­ترین چالش­های پیش روی پژوهش­گران این حوزه است که سکوت معنادار تذکره­ها در این باب نیز بر این مشکل دامن می­زند. تنها معادلات سبک­شناسی، زبان­شناسی و برخی اشارات بینامتنی است که باب گمان­زد را در این زمینه گشوده نگه ­داشته است. منظومه حماسی جهان­گیرنامه نیز از همین دست است. با وجود این­که سراینده آن در ابیات پایانی، خود را قاسم مادح و محل نظم اثر را هرات معرفی می­کند، اما تاریخ نظم اثر هم­چنان از سوی پژوهش­گران محل تردید و گمانه­زنیست، اما نگارنده بر آن است که سراینده جهان­گیرنامه در آخرین بیت این منظومه، علاوه بر مکان، زمان سرایش اثر را نیز در قالب ماده­تاریخ بیان کرده است و ۱۰۷۷ ه.ق را سال بنظم کشیدن آن اعلام می­کند. بررسی شواهد و قرائن زبانی، تاریخی و ادبی، تعلق این منظومه را به نیمه دوم قرن یازدهم تایید می­کند.

Keywords:

جهان گیرنامه , صفویه , شاه جهان , اورنگ زیب , ماده تاریخ , تعمیه