بن مایه های تفکر و فلسفه زروانی در شاه نامه فردوسی

بشر، از دیرباز در جست­وجوی سرچشمه حیات خویش و مبدا آفرینش جهان بوده و با تعمق در عالم هستی، سعی در گشودن راز دهر داشته است. پس از ظهور زرتشت در ایران و پیدایش آیین مزدایی، هم­واره «اهورامزدا» و «اهریمن» به عنوان دو مبدا برای کاینات و آفریننده خیر و شر تلقی می­شدند. لیکن شواهد و مدارکی وجود دارد که نشان می­دهد پیش از اعتقاد به ثنویت در میان ایرانیان، اندیشه یکتاپرستی (بر مبنای اصالت زمان) نیز ذهن ایرانیان وحدت طلب را مشغول داشته است. اعتقاد به «زروان» (خدای زمان) پیامدهایی بی­شمار داشت که بیش از همه اعتقاد به سرنوشت، بخت و سهم از پیش تعیین شده، تا قرن­ها اندیشه ایرانی را تحت سلطه خود داشت. این تفکر در میان شاعران، اندیش­مندان و نیز فلاسفه و متکلمان ایرانی نفوذ کرد. از این میان، فردوسی، حماسه سرای بزرگ ایرانی، هم­چون دیگران از این سرچشمه فکری مستثنی نبوده است و فرض آن وجود دارد که جبرگرایی در شاه­نامه فردوسی پیش از همه، ریشه در زروانی­گری دارد. در این جستار ابتدا گذری  خواهیم داشت بر اندیشه و فلسفه زروانیسم در ایران باستان و قبل و بعد از زرتشت، سپس با ذکر شواهدی از اثر ماندگار حماسی ایران شاه­نامه به بن­مایه­های فلسفه زروانی در این اثر اشاره خواهیم کرد.

بن مایه های تفکر و فلسفه زروانی در شاه نامه فردوسی Keywords:

Zarvan , Unity of time , Fate , Destiny , Good and evil , Zal , Ferdowsi , Shahnameh