توازی تصویری؛ کاربست اسلوب معادله در اوسنه باباسبحان، جایی دیگر و پیرمرد و دریا

«توازی تصویری»، یکی از شگردهای کمترشناخته شده هنری در دنیای ادبیات داستانی است که نویسنده با بهره گیری از آن، برخی از مفاهیم ذهنی و عقلانی مهم موجود در پی رنگ داستان را یک یا چند بار در قالب تصاویری عینی و ملموس و بدون اشاره به ربط مستقیم آنها با مفاهیم یادشده، در متن داستان جاسازی می­ کند و این تصاویر عینی، به نوعی تاییدکننده و تجسم­ بخش آن ادعاها یا مفاهیم انتزاعی­اند. نحوه شکل ­گیری این آرایه هنری چنین است که معمولا یک یا چند داستان فرعی به موازات داستان اصلی جریان می­یابند که در واقع، شکل دیگری از داستان اصلی هستند؛ یا شخصیت­ های اصلی و فرعی داستان، در قالب چند شخصیت دیگر تجسم می­ یابند و تکثیر می شوند. حاصل جمع این شخصیت­ ها و کنش ­های داستانی موازی، که در خوانش نخست، چندان به چشم نمی آیند، پی رنگ داستان را قدرتمند و تاثیرگذار می ­کند. بدیهی است که این گونه داستان­ های فرعی را نباید با شگرد هنری دیرینه «داستان در داستان» اشتباه گرفت. به نظر می­ رسد کارکرد توازی تصویری در ادبیات داستانی، با کارکرد اسلوب معادله در سنت شعر فارسی که نوعی تشبیه مرکب است، شباهت­ های فراوانی دارد. در اسلوب معادله نیز شاعر، در یک مصراع، خبر یا گزاره­ای ذهنی و عقلی مطرح می­کند و در مصراع دیگر، برای تایید آن، تصویری حسی و ملموس از دنیای اطراف شاهد می­آورد. بسامد استفاده از اسلوب معادله در شعر سبک هندی، چشمگیرتر از دیگر دوره ­های تاریخ ادبیات است. در برخی از رمان­ها و داستان­ های کوتاه معاصر ایران نیز از تمهید ادبی توازی تصویری به ­خوبی استفاده شده­ است. این مقاله ضمن تشخیص و تحلیل نمونه­ های توازی تصویری در داستان ­های پیرمرد و دریا اثر ارنست همینگوی، اوسنه باباسبحان محمود دولت­آبادی و جایی دیگر گلی ترقی، آن را نوع گسترش یافته اسلوب معادله شعر فارسی در ادبیات داستانی قلمداد می­ کند و نشان می­ دهد که توازی تصویری، گستره هنرنمایی وسیع ­تر، هنرمندانه ­تر و پوشیده ­تری از اسلوب معادله دارد.

Keywords:

توازی تصویری , اسلوب معادله , اوسنه باباسبحان , جایی دیگر , پیرمرد و دریا , نقد ادبی